♦ درباره این نوشته: نخستین بار نوشتن درباره پروفایل‌ها و نقش ارتباطی آنها را در سال ۱۳۹۴ آغاز کردم. به دلیل شخصی، نوشتن درباره این موضوع رها شد. چندی پیش که یادداشت‌هایم را مرور کردم، دیدم انتشار عمومی نوشته شاید برای کسانی که بخواهند درباره چنین موضوعی پژوهش کنند، ایده یا انگیزه بدهد. از آغاز یادداشتهای نخستین، چند سال گذشته است؛ ممکن است مطلبی را از جایی نقل کرده باشم که نیاز به استناد و اعتباریابی منبع داشته باشد (البته این احتمال کم است). به هر حال، به این یادداشت به منزله پیش‌نویس و متنی برای گرفتن ایده نگاه کنید.

***********

 پروفایل‌های شخصی در اینترنت: نگاهی تحلیلی به الگو‌ها و نقش ارتباطی

اینترنت امکان انتشار اطلاعات شخصی و ارائه آن به مخاطبان را در سراسر جهان میسر می‌سازد. پلت‌فرم‌های شبکه‌‌سازی اجتماعی، امکان «خود- نشری» اطلاعات به شکل مستقیم و تمرکز ویژه بر روی آن فراهم می‌کنند. برخی دیگر نیز به کاربران اینترنت فضایی را اختصاص می‌دهند که امکان انتشار نشر محتوای ایستا یا پویای اطلاعات را فراهم می‌سازد (مانند میزبانی وب سایت‌ها، وبلاگ‌ها، ویکی‌ها، یا خدمات میزبانی وب). افزون بر این، بسیاری از پلت‌فرم‌ها، در اصل، هم خدمات میزبانی محتوا را رائه می‌دهند و هم فرصت‌هایی برای انتشار پروفایل و شبکه‌سازی. با توجه به این گوناگونی، ایجاد محتوای شخصی و پروفایل از سوی کاربران، در بیش از یک پلت‌فرم غیر معمول نیست.

***********

کاربران در شبکه‌های اجتماعی اطلاعات ویژه‌ای را در پروفایل خود درج می‌کنند که مبنای شکل‌گیری شبکه روابط آنان می‌شود؛ در وبلاگ‌ها، سایت‌های سازمانی یا شخصی، و سیستم‌های میکروبلاگ‌نویسی نیز اطلاعات پروفایل‌ها بر پایه نیاز یا تشخیص کاربر منتشر و به اشتراک گذارده شده و با استفاده از پیوند فرامتنی، شبکه‌‌های پروفایل شخصی ایجاد می‌گردد .آنچه که در تحلیل پروفایل‌ها اهمیت دارد، کشف و نمایاندن الگوی درج و تدوین اطلاعات و اهداف ارتباطی نهفته در پروفایل‌ها، با توجه به گونه پلت‌فرم است.  در یک پژوهش  (DÖring, 2006)، نشان داده شده که الگوهای توصیف محتوای پروفایل دانشمندان اروپایی یک سلسله مراتب سه سطحی را تشکیل می‌دهد:

۱) الگوهای محتوا- واحد؛ ۲) الگوهای نمونه-پروفایل؛ ۳) الگوهای پروفایل- شبکه.

این‌که چرا الگوهای انتشار پروفایل گوناگون است؟ و چه ضرورت‌هایی کاربران را وا می‌دارد که در پلت‌فرم‌های گوناگون، اطلاعات را با شکل و محتوای متفاوت درج کنند؟ پرسش‌هایی است که بخشی از آن به الگوی رفتار کاربران پیوند دارد و بخش دیگر به ویژگی‌های پلت‌فرم‌ها.

برای درک جامع‌تر از موضوع، نگاهی به بنیان‌های نظری مرتبط می‌تواند پشتوانه استحکام بحث باشد. در باره ارائه پروفایل شخصی در اینترنت، از سه دیدگاه نظری مرتبط وجود دارد:

1. نظریه‌های هویت(identity)؛
2. نظریه های خود- ارائه کنندگی / خود-نمون (self-presentation)؛ و
3. نظریه‌های ارتباط با واسطه کامپیوتر(computer-mediated communication)

نظریه های هویت به رابطه بین «خود» و محتوا تولید شده در فضای سایبر به عنوان یک «هویت دیجیتال» می‌نگرد (Wynn and Katz, 1997) . افراد می توانند از هویت دیجیتال چندگانه و بی‌ارتباط با هویت عادی، برخوردار باشند؛ (DÖring,1999) . هویت دیجیتال از طریق تعامل با دیگران شکل می‌گیرد.

نظریه خود- نمون، اغلب بر پایه مفهوم مدیریت تأثیرگذاری (impression management) گافمن (Goffman) است. این مفهوم به شکنندگی بسیار کنش‌های بشری اشاره دارد. برای حفظ این کنش‌ها از سوی کنشگران (activists) تمهیداتی اندیشیده میشود که به فنون تاثیر گذاری یا مدیریت تاثیر گذاری معروف هستند. کنشگر با استفاده از این فنون می خواهد که بهترین تاثیر را بر مخاطبان خود  داشته باشد . به کنشگران بقبولاند که نقشش را به خوبی می داند،این نقش برایش بسیار مهم است و بر آن مسلط است.در این فرایند حضار هم به کمک کنشگر می آیند تا به او در اجرای نقشش یاری رسانند. اشتباه های او را نادیده می گیرند و.با رفتار های تعریف شده به کنشگر در مقامی که نقش آن را بازی می کند مشروعیت می بخشند. مدیریت تاثیر گذاری از آن رو اهمیت می یابد که نتایج  اجراهای تئاتری قابل پیش بینی و  همیشه یکسان نیستند(میرزا محمدی، ۱۳۸۸). در واقع، این مفهوم بیانگر ﺷﮕﺮﺩﻫﺎ ﻭ ﺗﺪﺍﺑﻴﺮﻱ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻨﺶ ﮔﺮﺍﻥ ﺑﻪﻛﺎﺭ ﻣﻲ‌ﺑﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﺍﻳﻔﺎﻱ ﻧﻘﺶ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻮﻓﻖﺗﺮﻱ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ اینترنت می‌تواند یک محیط نوین برای کاربرد این تدابیر باشد. رویکرد مرتبط دیگری به این نکته اشاره می‌کند که خود-نمون آنلاین، برآمده از یک فرایند مبتنی بر تصمیم‌ است که در آن اقدامات سطح خرد (مانند بخش‌های وبلاگ نویسی فردی) در تعامل با یک قاب در سطح کلان است(Bukvova, 2012).

نظریه‌های ارتباط با واسطه کامپیوتر، به نقش اینترنت به عنوان واسطه/ رسانه ارتباطی می‌نگرند. تعامل در فضای سایبر، ویژگی‌هایی متفاوت از تعامل چهره به چهره دارد. ارتباط‌هایی که به واسطه کامپیوتر برقرار می‌شود، غنای اطلاعاتی ارتباط چهره به چهره را ندارد.  اگر چه با وجود ساز و کارهای گوناگون ارتباطی اینترنت، «غنی بودن ارتباط» نیز دستخوش تغییر می‌شود. در عین حال، در ارتباط‌های با واسطه کامپیوتر، کاربر در سطح بالای کنترل ارتباط را در اختیار دارد. این نظریه، با تعامل و فرایندهای ارتباطی مرتبط با پروفایل پیوند دارد. کاربران ناگزیرند برای هر حساب کاربری خود، یک پروفایل جداگانه آماده کنند. انتظار بروز ناهمگونی در این پروفایل‌ها از سوی کابران یا سرویس‌دهنگان وجود دارد. پروفایل‌ها در شبکه‌های اجتماعی عمومی قالب و محتوای ویژه خود دارد و در یک حساب کاربری ایمیل، سیستم‌های پیام فوری،یا وبلاگ‌نویسی از وضعیتی متفاوت برخوردار است. از نظر پویایی نیز، برخی از پروفایل‌ها به تناسب کنش‌های کاربر، به شیوه لحظه‌ای روزآمد می‌شود و در مواردی چون وبلاگ‌نویسی، سایت‌های سازمانی یا سایت‌های شخصی، از چنین پویایی برخوردار نیست. البته همه این‌ها پروفایل‌های آنلاین کاربران هستند. نتایج یک پیمایش(۲۰۱۲ Cortis  et al,) نشان از آن دارد که ۱۶% کاربران همیشه، ۲۰% اغلب، و ۳۸% برخی وقت‌ها، اطلاعات یکسانی را برای امور داد و ستدهای آنلاین مورد استفاده قرار می‌دهند. در سوی دیگر این نسبت برای امور شخصی/اجتماعی متفاوت است. ۱۲% از کاربران همیشه، ۶% اغلب، و ۴۰ برخی از وقت‌ها از اطلاعات پروفایلی یکسان، در این‌گونه کنش‌ها بهره می‌برند.

***********

دشواری‌های مدیریت هویت فردی. ترفند‌های پنهان‌سازی هویت. استفاده از اطلاعات به شکل‌های گوناگون اما با یک هویت دیجیتالی. چون پذیرفتنی است که پروفایلی که در تراکنش‌های مالی آنلاین مورد استفاده قرار می‌گیرد با پروفایل  شبکه‌های اجتماعی یا وبلاگ‌نویسی اطلاعات یکسان نداشته باشند.

ناهمگونی داده‌های پروفایل‌های آنلاین دشواری‌هایی را به دنبال دارد؛ نخست این‌که استانداردهای یکسانی برای مدل‌سازی داده‌های پروفایل‌های آنلاین وجود ندارد، از این رو، بازیابی و ادغام یکپارچه اطلاعات شخصی ناهمگن، یک کار دشوار است. دشواری دوم، ماهیت برخی از داده های شخصی در اکوسیستم‌های جامعه دیجیتالی، مانند تماس شناخته شده (منابع) و اطلاعات مربوط به حضور، پویا است. برای رفع این مشکل، ایجاد یک قالب استاندارد که هم برای داده‌های پویا و هم داده‌های ایستا مناسب باسد، ضروری است.

***********

بر اساس طرح کورتیس و همکارانش (Cortis  et al, 2012)، پروفایل‌های آنلاین با چهارفرایند پیاپی سروکار دارند. گام نخست، بازیابی داده‌های پروفایل‌های کاربران از حساب‌های کاربری گوناگون آنلاین مانند فیس‌بوک، تویتیر، و سپس فراخوانی داده‌ها با استفاده از رابط برنامه‌نویسی نرم‌افزار (Application Programming Interface: API) است.  در بازیابی، مقوله‌هایی مانند اطلاعات مرتبط با هویت کاربر و اطلاعات مربوط به شبکه‌ اجتماعی که کاربر به آن پیوسته است ، پست‌های آنلاین به اشتراک گذارده شده و در پیوند با ارتباط‌های کاربر، مورد توجه قرار می‌گیرد. دوم، نگاشت داده‌های بازیابی شده در چهارچوب سلسله مراتبی از مفاهیم مهم و مرتبط توصیف شده در پروفایل است. سوم، تطبیق ویژگی‌های پروفایل کاربر است که باید به کمک دانش زبانشناسی به لحاظ تحلیل زبانشناسانه، تطبیق نحوی،  بسط کاوش معنایی، وزن‌دهی ویژگی های مندرج در پروفایل کاربر انجام گیرد. و چهارم، تطبیق پروفایل آنلاین و ایجاد یکپارچگی و ارتباط درونی بین اجزای آن بر اساس معیار تعیین شده در وزن‌دهی است.

***********

بسیاری از سرویس‌های موجود در اینترنت بر پایه پروفایل و شناسایی کاربر ارائه می‌شود. مدل‌های شکل‌گیری و درج داده‌های کابران در پروفایل‌ها یکسان نیست؛ اگرچه کاملاً متفاوت نیست و می‌توان شباهت‌هایی را در آن‌ها مشاهده نمود. اگر چه سرویس‌دهندگان بزرگ خدمات مبتنی بر وب، نوعی یکپارچگی در شیوه دسترسی کاربران ایجاد کرده‌اند. در این سیستم‌ها، پروفایل کاربران یکبار شکل‌گرفته و دسترسی وی به سایر خدمات با ارجاع به همین پروفایل، امکان‌پذیر می‌شود. گوگل پس از ورود کاربران به سیستم پست الکترونیکی، دسترسی و استفاده از کلیه سرویس‌های انتخابی کابران، مانند وبلاگ‌نویسی (بلاگ‌سپات)، گوگل درایو و همه سرویس‌های ابری، شخصی‌سازی جستجو، ایجاد صفحه شخصی، پیوستن به شبکه اجتماعی گوگل‌پلاس، و … را مجاز و میسر می‌سازد.

***********

در فضای واقعی، برداشت‌های ما از افراد بر پایه رفتار مشهود آنان و با توجه به شاخص‌های پذیرش شده ما انجام می‌شود. به نوعی، بر اساس شواهد به پیشداوری می‌پردازم و در تعامل بیشتر به اصلاح داوری و بازبینی اطلاعات ذهنی پیشین خود می‌پردازم. چنین فرایند به ظاهر ساده‌ای، دارای پیچیدگی بسیاری است.

در فضای سایبر، مردم از طریق پروفایل‌ها یکدیگر می‌شناسند و سپس ارتباط برقرار می‌کنند. همانند وضعیت فضای واقعی، شناخت افراد از این طریق نیز دارای پیچیدگی‌های ویژه‌ای است. یک پروفایل واقعی به برداشت دیگران کمک می‌کند که همانند فضای واقعی به پیش‌بینی و ارزیابی شخصیت کاربر، یا محتوای سایبری کابران، مانند وبلاگ یا سایر رسانه‌ها بپردازند.

یک پروفایل کامل، منجر به برداشت‌های شفاف‌تری از کاربران می‌شود و امکان ارتباط و پیش‌بینی هزینه و سود آن را برای دیگران فزونی می‌بخشد. ابعاد گوناگون شخصیت، علایق، و ویژگی‌های فردی شناخته شده و تردید و ابهام در تعامل کاهش می‌یابد.

***********

پروفایل به معنای واقعی عبارتست از مجموعه یا ویترینی از ویژگی‌های فردی که معرف او به شمار می‌رود. اما، این نگاه می‌تواند گسترده‌تر و فراگیرتر باشد؛ یعنی نه تنها پروفایل را شامل ویژگی‌های فردی بدانیم، بلکه مجموعه رفتارها و تعامل‌های کاربران در فضای سایبر را بخشی از پروفایل محسوب کنیم. بدین‌سان است که امکان شناخت کامل‌تر از افراد در فضای سایبر فراهم می‌گردد. پست‌ها، کامنت‌ها، پیام‌ها، اشتراک دیدگاه یا محتوا، رای مثبت یا منفی، پیشینه بازدیدها، پیشینه جستجوها، تماس‌ها و ارتباط‌ها، حجم و سطح تعامل‌، و… جملگی بخشی از پروفایل کاربر هستند که به شناخت دیگران از وی کمک می‌کند. رفتارهای کاربران  وقتی در پیوند با هویت‌هایِ پروفایلیِ متعارفِ آنان قرار گیرد، وضعیت نوینی را برای سناریوهای رفتاری آتی کاربران ایجاد می‌کند. تعامل با هویت مستعار، نمی‌تواند بر پایه ماندگاری استوار بوده و  پایدار بماند.

***********

موضوع پارادوکسیکال در این میان، نادیده گرفته شدن مرزهای حریم خصوصی در شکل‌گیری پروفایل جامع کاربران است. مفهوم متعارف حریم خصوصی در فضای سایبر، از پیچیدگی بسیاری برخوردار است. بدین معنی که از اتصال کاربر به اینترنت، دریافت اطلاعات کاربران توسط فراهم کنند‌دهندگان سرویس‌های ارتباط با اینترنت آغاز می‌شود و کلیه فعالیت‌های آنان در قالب یک فایل لاگ ذخیره می‌شود. آنچه که به عنوان قواعد مربوط به حریم خصوصی در سایت‌ها درج می‌شود، هشدارهایی در همین زمینه است؛ و این که اطلاعات گردآوری شده از شما به عنوان یک فرد، بدون اجازه، در معرض دید دیگران قرار نمی‌گیرد. اما به هر حال مجموع پروفایل‌های کاربران به عنوان یک هدف درآمدزا همواره مورد توجه سرویس‌دهندگان است: درآمد ناشی از فروش اطلاعات مربوط به علایق کاربران در شبکه‌های اجتماعی و کاوشگرها.

***********

پیوند بین هویت‌های واقعی و سایبر می‌تواند تفاوت‌هایی احتمالی در شکل‌گیری پروفایل کاربران را قابل پیش‌بینی نماید. هنگامی‌که بی‌اعتماد در فضای سایبر حکم‌فرما باشد، میزان پنهان شدن بیشتر می‌شود و هویت‌های مستعار رونق می‌یابند. هویت‌های مستعار بر آمده از پروفایل‌های مخدوش، ناقص و جعلی است(بابایی، ۱۳۹۱).

شبکه‌های اجتماعی محیط مناسبی را برای ایجاد، کنترل و تغییر هویت کابران ایجاد کرده‌اند. کاربران برای بهره‌مندی از ارتباطات درون شبکه اجتماعی، ناگزیر از تکمیل فیلدهایی در درون پروفایل خود هستند. از نظر شناسایی کاربران، ارزش هر کدام از این فیلدها با یکدیگر برابر نیست. این پروفایل‌ها شناخت نسبتاً خوبی از شخصیت واقعی فرد ارائه می‌کنند. برخی مطالعات هم نشان می‌دهد که دروغ‌پردازی در این فضا به کمینه میل می‌کند (Hancock, Toma and Ellison, 2007).   با تداوم تعامل و افزونی حجم پروفایل، شفافیت هویت دیجیتالی بیشتر می‌شود.

جدای از پیشینه رفتارها و کنش‌ها، پرسش این است یک  پروفایل‌های متعارف، باید دارای چه حجم و کیفیتی از اطلاعات باشد تا آیینه شخصیت کاربران تلقی گردد؟ و دوم این که چه عناصری در پروفایل، نقش پررنگ‌تری در معرفی کاربران ایفا می‌کنند؟

منابع

بابایی، محمود (۱۳۹۱) اعتماد در فضای سایبر: شبکه‌های اجتماعی. گزارش طرح پژوهشی. پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران.

میرزامحمدی، علی (۱۳۸۸) مشروح بیوگرافی و نظریه اروینگ گافمن. http://mirzamohammadi.blogfa.com/post-23.aspx

 DÖring, N. (2006), “Personal home pages on the web: a review of research”, Journal of Computer-Mediated Communication, Vol. 7 No. 3.

Bukvova, H. (2012). A holistic approach to the analysis of online profiles.. Internet Research, 22, 340-360.

Cortis, Keith; Scerri, Simon; Rivera, Ismael and Handschuh, Siegfried (2012) Discovering Semantic Equivalence of People behind Online Profiles. Proceedings of the Fifth International Workshop on Resource Discovery (RED 2012).pp. 104-118.

Hancock, J.T., Toma, C., & Ellison, N. (2007). The truth about lying in online dating profiles. Proceedings of the ACM Conference on Human Factors in Computing Systems (CHI 2007), 449-452

محمود بابائی: نویسنده همکار

چکیده

امروزه شبکه‌های اجتماعی مجازی به مثابه بستری برای انتقال پیام‌های فرهنگی نقش مهمی در شکل‌دهی به فرهنگ دارند. پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل موثر بر هویت فرهنگی دانشجویان ایرانی عضو شبکه‌های اجتماعی مجازی انجام شد. نمونه پژوهش۳۸۵ نفر از دانشجویان پر مصرف شبکه‌های اجتماعی (فیس‌بوک، اینستاگرام و تلگرام) می‌باشند که به شیوه نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای انتخاب شده‌اند. ابزار گرداوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته است. بر‌اساس یافته‌ها بین متغیرهای مستقل حضور و تعامل‌، نوع شبکه، انگیزه-های استفاده از شبکه و انگیزه‌های انطباق بین فرهنگی دانشجویان با متغیر وابسته هویت فرهنگی رابطه معنی‌داری وجود دارد. نتایج تحلیل مسیر نشان می‌دهد انگیزه استفاده از شبکه با ۷۱/۰ درصد ضریب مسیر بیشترین و نوع شبکه اجتماعی با ضریب مسیر ۱۴/۰ کمترین تاثیر را بر هویت فرهنگی دارد؛ بر طبق مدل نهائی برازش شده در مولفه‌های هویت فرهنگی، نظام اجتماعی با ۷۴/۰درصد ضریب مسیر نسبت به زبان با ۶۴/۰درصد ضریب مسیر بیشترین تاثیر را از متغیرهای مستقل می‌پذیرد. براساس نتایج لازم است پیش از هر گونه اقدام سیاستگذارانه، تصمیم‌سازی و جهت‌گیری‌های آتی در حوزه شبکه‌های اجتماعی از سوی سیاستگذاران و متولیان امر نیازها و انگیزه‌های دانشجویان چه در حوزه استفاده هدفمند از شبکه‌ها و چه در حوزه انطباق بین فرهنگی به رسمیت شناخته شوند.

کلیدواژه‌ها

• هویت فرهنگی
• شبکه‌های اجتماعی
• دانشجویان
• عوامل تاثیرگذار

■ اطلاعات کامل و متن کامل مقاله

https://nms.atu.ac.ir/article_13497.html

محمود بابائی

در هنگامه همه‌گیری ویروس کرونا در جهان که منشأ پیدایش آن «جمهوری خلق چین» بود، شاید بررسی و تحلیل ابعاد گوناگون اثرگذاری این پدیده بر رفتار ارتباطی و الگوهای آن، از دقت و عمق زیادی برخوردار نباشد. چراکه هنوز ابعاد تأثر آن به‌طور کامل روشن نیست و حتی پیامدهای نوین آن روزبه‌روز بیشتر نمایان می‌شود. ازاین‌رو، هر سخن و تحلیل را دراین‌باره باید مقدماتی و شایسته نقد دانست.

                             این تصویر از https://www.un.org بر گرفته شده

زندگی با ویروس کرونا، یا به تعبیر دیگر، «همزیستی اجباری» با آن ارتباط‌های رودررو را به کمترین سطح رسانده. انسان‌ها به دلیل نگرانی از سرایت و انتشار ویروس کرونا، از ارتباط چهره به چهره منع شده‌اند. اجتماع‌های کوچک حتی در سطح خانوار، از بین رفته‌اند و گرد هم‌آیی انسان‌ها با محدودیت‌های فراوان روبرو شده است. وقتی می‌گوییم «خانواده‌ها ارتباط چهره به چهره ندارند» معنای آن، این است ارتباط و تعامل در بنیادی‌ترین نهاد جامعه، دستخوش اختلال شده است.

■ آیا این وضعیت بی‌سابقه در زندگی بشر، پیامدی مانند «انزوای اجتماعی» را به دنبال خواهد آورد؟

■ آیا «کارکردهای سنتی خانواده و خویشاوندی» را دگرگون خواهد کرد؟

■ آیا پس از پایان پاندمی کرونا، بازگشت «واقعی» به وضع گذشت امکان‌پذیر خواهد بود؟

■ چه خدشه‌ غیرقابل جبرانی به ارتباط اصیل چهره به چهره در چارچوب خانوار و جمع‌های خویشاوندی وارد خواهد شد؟

■ الگوهای ارتباطی که در دوران پاندمی پذیرفته‌شده، موقتی هستند یا پایدار مانده و جایگزین الگوهای رفتاری گذشته خواهند شد؟

■ آیا برای همیشه نشانه‌های غیرکلامی در ارتباطات درون خویشاوندی را از دست خواهیم داد؟

■ در بستر ابزارهای ارتباطی و رسانه‌های نوینی که در دوران پاندمی کرونا مورداستفاده قرارگرفته، ارتباط حسی واقعی و عمیق تا چه حد امکان‌پذیر است؟

افزون بر بایسته بودن پاسخ به پرسش‌های بالا، اکنون موضوع «آموزش رسمی» نیز ازنظر شیوه اجرا، دستخوش دگرگونی شده است. به‌ناچار، آموزش از راه دور و الکترونیکی و مبتنی بر وب  رایج و جایگزین آموزش رسمی و حضوری شده است. خانواده اکنون باید یک «جابجایی نقش» را هم تحمل کند. با درگیر شدن در «نقش آموزش رسمی»  با دانش‌آموزان وارد چالشی ناخواسته شود. حتی اگر این نقش، به «نظارت و کنترل» محدود شود، بازهم پیامدهای ناخواسته‌ای خواهد داشت. ارتباط‌ روزمره دانش‌آموز با همسالان قطع‌شده و خانواده باید وارد یک چالش چندوجهی با دانش‌آموزان شود.

■ آیا می‌شود گفت خانواده یا همه خانواده‌‌ها توانایی تحمل چنین نقش‌هایی را خواهند داشت؟

■ آیا با گذر از دوران قرنطینه و بازگشت به زندگی عادی، بازگشت دانش‌آموزان به مدرسه و فراگیری آموزش‌های رسمی، بدون چالش و مشکل رخ خواهد داد؟

■ نکته دیگر اینکه دوران قرنطینه اجباری و کاهش حجم و سطح ارتبا‌ط‌های بین خانواده‌‌ها و دیگر نهادهای اجتماعی، نوعی «انزوای اجتماعی» را به انسان‌ها تحمیل کرده است. البته از نگاه آموزشی، انزوای اجتماعی پیامد حتمی آموزش‌های غیرحضوری و مبتنی بر اینترنت هم هست؛ آیا این انزوای اجتماعی،  به زوال خواهد رفت یا پایدار خواهد ماند؟ آیا سلامت روانی مختل شده خانواده، به‌طور کامل قابل‌بازسازی است؟

■ آیا جایگاه خانواده، همچنان گذشته پایدار مانده و کارکردهای خودش را بازخواهد یافت؟

ناگفته نماند که متخصصان با تکیه بر فناوری‌های نوین ارتباطی و اطلاعاتی، سخت تلاش کرده اند که راههای ارتباط جایگزین را در اختیار انسان‌ها قرار داده و تا حد امکان سطح ارتباط غیرحضوری را از لحاظ ویژگی‌های ارتباطی ارتقا دهند. شبکه‌های اجتماعی با افزودن ویژگی ها تماس ویدیویی و تصویر و صوتی، یا خلق شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر تماس ویدیویی از نمونه‌های اینگونه تلاش‌ها است.

موضوع این است که در هنگامه پاندمی، به رغم آغاز واکسیناسیون موفق، هنوز هیچ چشم‌انداز روشنی از کیفیت این ابزارهای ارتباطی و ارزیابی کارکرد آنها نداریم. این‌ها، بزنگاه‌هایی هستند که آینده ارتباطات و سازوکارهای آن را دگرگون خواهند کرد. چگونه و با چه کیفیتی؟ دانش ما اکنون اندک است!

در پایان، جنبه‌‌ها و نکات بسیار دیگری وجود دارد که از حوصله یک نوشتاری که هدف آن فقط پرداختن به «طرح موضوع» است، خارج است.

مروری بر عملکرد «گلوبال ریسرچ» در زمانه «پاندمی کرونا»

محمود بابائی

■ مقدمه

در عصر اطلاعات، گرفتاری بشر فقط افزونگی و بار اضافه اطلاعات نیست! «آلودگی هدفمند» اطلاعات هم هست. سازوکار مناسب و سرعت انتقال اطلاعات، این امکان را به بدخواهان بشر یا بازیگران تمامیت‌خواه و دیکتاتور می‌دهد که با تیره و تار کردن فضای اطلاع‌رسانی، هدفهای خود را دنبال کنند.

رنج بشر در یکسال و اندی که از پاندمی کرونا گذشته بسیار زیادتر شده است. بنا بر قاعده، باید همه چیز در خدمت کاهش این رنج و مقابله با مصیبت شیوع ویروس کرونا قرار می‌گرفت. اما چنین نشد که هیچ؛ در مواردی کسانی، سازمان‌هایی و کشورهایی با تولید اطلاعات دروغ و بی‌پایه، به دنبال سردرگمی بیشتر مردم بودند. انصاف نیست، تلاش این «هیولاهای نقابدار» را آشکار نسازیم و بگذاریم در این زمانه گرفتاری بشر، به جای تولید محتوای اطلاعاتی، به «تولید سم اطلاعاتی» ادامه دهند.

■ گلوبال ریسرچ

«گلوبال ریسرچ» (Global Research) وب‌سایت اطلاع‌رسانی مرکز تحقیقات جهانی سازی (Center for Research and Globalization: CRG)  است که در سال۲۰۰۱ در کانادا بنیانگذاری شد. این سایت  توسط مرکز غیرانتفاعی مطالعات جهانی در مونترال اداره می‌شود. بنیانگذار آن میشل چاساداوسکی، استاد بازنشسته اقتصاد در دانشگاه اتاوا در کانادا است.

گلوبال‌ریسرچ خود را «یکی از رسانه‌های خبری پیشروی آلترناتیو در آمریکای شمالی» می‌داند و مسئولیت خود را اینگونه تعریف می‌کند: «پوشش مقالات خبری، گزارش‌های عمیق و تحلیل‌هایی که موضوعات آن به ندرت از سوی رسانه‌های جریان اصلی پوشش داده می‌شوند».

■ بنیانگذار و سلوک فکری‌اش

میشل چاساداوسکی (متولد ۱۹۴۶) اقتصاددان، بنیانگذار و رئیس مرکز تحقیقات جهانی ، استاد بازنشسته‌ای است که از رهبران ضدامریکایی و ضدغرب جهان حمایت می‌کند. در سال ۲۰۰۴  او داوطلبانه به عنوان شاهد رئیس جمهور سابق یوگسلاوی اسلوبودان میلوسویچ در دادگاه  رسیدگی به جرایم و جنایات جنگی از جمله نسل کشی و جنایات علیه بشریت خطاب به او گفت: «شما منبع الهام فوق العاده ای هستید.» پس از آنکه  چاساداوسکی در سال ۲۰۱۰ با کاسترو ملاقات کرد، وی گفت: من مردی با صداقت فوق‌العاده ، با ذهنی فعال و شوخ‌طبع را کشف کردم که در جزئیات دقیق سخنان خود، به پیشرفت اجتماعی و پیشرفت کلی بشریت متعهد بود …. فیدل، روزانه چندین ساعت را صرف خواندن تعداد زیادی از گزارش های دقیق مطبوعات بین‌المللی می‌کند. کاسترو به او گفته است که از مقاله‌های «گلوبال ریسرچ» هم استفاده می‌کند!

نگرش متمایل به ایدئولوژی مارکسیسم در نوشته‌ها و کنش‌های بنیانگذار «گلوبال ریسرچ» کاملاً آشکار است. ضدیت ایدئولوژیک با غرب، تقدیس نهادها و رژیم‌های تمامیت‌خواه، رویه  ثابت این مرکز از آغاز تا کنون بوده است. در ده سال نخست فعالیت خود، تعداد زیادی نویسنده از سراسر جهان پیرامون خود گرد آورد و عملاً به پای ثابت پروپاگاندای روسیه شد و  بازیگری نقابدار که در اکوسیستم ضداطلاعات روسیه تنفس می‌کند. نویسندگان اصلی(شاید هفت نویسنده) گلوبال ریسرچ، با گرایش‌های آشکار به روسیه و هسته‌های پروپاگاندای روسی، از  بیش از یکصد مقاله منتشر شده در این سایت را نوشته‌اند! استعدادهایی که چاساداوسکی در «گلوبال ریسرچ» گرد‌هم آورده، در تئوری توطئه و نظریه‌پردازی متوهمانه سرآمد هستند.

میشل چاساداوسکی

چاساداوسکی هرگز از «رفیق» دیگر آسیایی یعنی چین کمونیست هم غافل نبوده و بطور مستمر به لحاظ تولید محتوا و همکاریهای فکری، با حزب کمونیست چین و «روزنامه مردم» پیوند داشته است.

آنها بسته‌های جالبی از «نظریه‌های توطئه» (افسانه‌های جعلی) را در آرشیو خود دارند. همانند نئومارکسیست‌های سرخورده و خیالاتی، به پرورش اندیشه‌هایی رو آوردند تا همانند سلف خود در احزاب کمونیست، بشر را از واقعیت دور و به سراب توهم مارکسیستی و جنون غرب‌ستیزی بکشاند.

■ تولید توهم و جعل

آنها بر پایه تئوری‌های توطئه ویژه خود،  اطلاعات انبوهی درباره رخدادهایی مانند ۱۱ سپتامبر، پدیده گرم شدن کره زمین، جهانی‌سازی و ویروس کرونا تولید کردند. حتی درباره چرایی و ریشه‌های انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ ایران، گرونگانگیری دیپلمات‌های امریکایی در ایران،  هم نکات عجیبی منتشر کرده است. مقاله‌ها و کتاب‌های چاساداوسکی نیز پر است از اندیشه‌هایی که کاملاً از واقعیت دور است و مستند به «شبه‌فکت»هایی است فقط برای خودش قابل دسترس است نه همگان! گمانه‌زنی نامعتبر درباره تغییرات اقلیمی و گرم شدن زمین، که آن را  یک پروپاگاندای رسانه‌ای می‌داند و واقعیت ندارد. کره شمالی را سرزمین دستاوردهای انسانی، عشق و لذت دانسته و  ۷۵ درصد آب‌های نوشیدنی آمریکا به ماده سرطان‌زادی کرومینیوم ۶ آلوده است و… . ادعاهایی مانند این که واکسیناسیون تلاشی برای از بین بردن مردم است و دولت‌ها با همکاری شرکت‌های بزرگ داروسازی، با مخفی‌کردن حقایق درباره واکسیناسیون، جان شهروندان را به خطر می‌اندازند!

رویکردهای چاساداوسکی و همکارانش که معطوف به ضدیت با جهانی‌سازی است، طرفدارانی پیدا کرده که نه به لحاظ منطق و ژرفنگری وزنه‌ای هستند و نه به لحاظ کمیت، دارای اهمیت!

روایت‌های عجیب و ناسازگار با واقعیت که نه قابل راستی آزمایی هستند و نه مستند، یک اصل ثابت در تولید محتوای این سایت و رویکرد کلی مرکز است. جالب آن است که تئوری‌های توطئه نویسندگان و اندیشه‌ورزان این مرکز، تا کنون هیچ کاندیدای خاصی را در چین، روسیه، کوبا، کره شمالی، ونزوئلا نیافته‌اند که مسبب آلام بشر باشد. همه خوابهای کابوسی این تیم، درباره غرب و امریکا است. طبیعی است که مخاطبان این سایت که با همکاری مراکز و هسته‌های پیدا و ناپیدا، مطالبش بازنشر می‌شود، از واقعیت‌های مربوط به گلوبال ریسرچ و گردانندگان بی‌خبر هستند و شاید این بی‌خبری، ضرورت انتشار واقعیت‌ا را درباره فعالیت‌های این مرکز و وب‌سایت آن بیشتر می‌کند.

در هنگامه شیوع کرونا با منشأ کشور چین و غافلگیر شدن جهان، به خاطر پنهان کردن واقعیت توسط دولت چین کمونیست، و اطلاع‌رسانی بسیار دیرهنگام این کشور، گلوبال ریسرچ ، تلاش کرد، نورافکن خود را به سویی بتاباند که هیچ ردی از حزب کمونیست چین نیست. به جای نورافکندن به هیولای واقعی، به توهم‌پراکنی و نشان دادن سایه‌های هیولاهای ذهنی‌شان رو آوردند.

■ پرسش‌های جالب

آنان پرسش‌هایی را مطرح کردند که بدبختانه، مورد استناد هم قرار گرفت و بخشی دیگر از واقعیت فعالیت‌های گلوبال ریسرچ روشن شد. مثلاً استناد به سخنان رئیس مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها در امریکا که در در کنگره گفته بود، از نظر علمی ممکن است بیمارانی که قبلاً فکر می‌کردیم به آنفلوانزا مبتلا شده‌اند، کرونا داشته‌اند اما ما تشخیص نداده‌ایم، گلوبال ریسرچ همین را شاهدی بر ادعای خود مبنی بر «جنگ بیولوژیک» امریکا می‌داند! و در ادامه این پرسش که چرا با اینهمه فناوری پیشرفته، تشخیص نداده‌اند؟! چرا تیم اعزامی به مسابقات ارتش‌های جهان در ووهان چین نتیجه خوبی کسب نکرده؟! چرا امریکا در سال ۲۰۱۹ مانور مبارزه با پاندمی برگزار کرده؟! چرا برخی بیماران کشورهای کره جنوبی، ژاپن، ایتالیا و ایران هیچ تماسی با چین نداشته‌اند؛ پس، از کجا این ویروس به آنها منتقل شده؟! و در پایان به این پرسش می‌پردازد که اگر امریکا در فیلمهای هالیوودی‌اش به نجات‌بخش بودن و قهرمان بودنش در نجات جهان می‌پردازد، حالا این قهرمان نجات‌بخش کجاست؟ که این آخری پرسش خنده‌داری هم هست. البته استعداد توهم‌زایی‌شان در همین حد است. اساساً پرسشها، بی‌نیاز از پاسخ هستند!

پایگاه «رشنال‌ویکی» (Rationalwiki) که به دنبال معرفی منابع شبه‌علم و ضدعلم است، درباره‌اش می‌نویسد: «گلوبال‌ریسرچ یک وب‌سایت «ضدغرب» است که نمی‌تواند تحلیل‌های جدی و مزخرفات بی‌اعتبار را از هم تشخیص دهد؛ بنابراین هر دو را منتشر می‌کند.».

از مراحل اولیه شیوع ویروس کرونا ، تئوری های توطئه در مورد منشا و مقیاس بیماری در سیستم عامل های آنلاین منتشر شد.در این میان ادعای دروغین مبنی بر اینکه این ویروس بخشی از «برنامه مخفی سلاح های بیولوژیکی» چینی است، و ادعای بی پایه مبنی بر فرستادن ویروس کرونا به ووهان توسط یک تیم جاسوسی کانادایی-چینی بود.

این ادعا که ویروس توسط بشر ساخته شده است توسط گروه های متوهم و  توطئه گر گونانی در فیسبوک مطرح شده است ، در توییتر هم موجب سردرگمی شد و حتی به تلویزیون دولتی روسیه رسید. ماه ها پس از شیوع، این نظریه‌ها نه تنها فروکش نکردند بلکه ادعاهای جدید و تأیید نشده‌ای نیز توسط مقامات دولتی ، سیاستمداران ارشد و رسانه های چین و هسته‌های پروپاگاندای آنها مطرح شده‌اند.

ژائو لیجیان ، سخنگوی «عصبانی مزاج» وزارت امور خارجه چین ، بارها و بارها این ایده بدون سند را تبلیغ کرده است، مبنی بر اینکه کووید-۱۹ (Covid-19 ) ممکن است از ایالات متحده باشد. در تاریخ ۱۲ مارس ۲۰۲۰، وی در توییتی گفت که شاید این ارتش ایالات متحده بوده است که ویروس را به ووهان چین آورده است .

یک روز بعد ، وی در توئیتی مقاله ای را از وب سایت گلوبال ریسرچ با عنوان «شواهد دیگری مبنی بر ایجاد ویروس در ایالات متحده» منتشر کرد و از کاربران خواست آن را بخوانند و به اشتراک بگذارند. جالب است بدانید که مقاله آن زمان حذف شد.

سیکل جالبی طراحی شده: عمال پروپاگاندا، برای سیاستمداران محتوا تولید می‌کنند و لابد سیاستمداران هم به دنبال پشتیبانی و جبران محبت هستند! روزنامه چینی گلوبال تایمز نیز همان حرفهای آقای ژائو را منتشر کرد. ادعاهای آقای ژائو همچنین توسط تعدادی از سفارتخانه های چین و کاربران شبکه های اجتماعی در مناطق مختلف جهان مطرح شده است.

چرخه اطلاعات، هنگامی که از دالانهای تاریک و مخوف سیاست و سیاست‌زدگی و جاسوسی و جاسوس‌بازی می‌گذرد، وقتی پادوهای پروپاگاندای دولتی، برای انحراف فکر و ذهن مردم، محتوای دروغ و غیرواقعی تولید می‌کنند، ذره‌بین‌های پژوهشگران باید قوی‌تر شود و نگذارند به نام پژوهش، محتوای دلخواه دولت‌های سرکوبگر نشر و بازنشر شود. مرکز پژوهش برای جهانی‌سازی، به نظر می‌رسد بیشتر یک پاتوق کارگزاران دانشگاهی اردوگاه مارکسیسم، نئومارکسیم، فرانکفورتیسم و روسیه و چین کمونیست است و نه یک مرکز پژوهشی. یک مرکز پژوهشی، کارش تکیه بر اسناد غیرقابل انکار است نه داده‌های از پیش دیکته شده.

چنین است که این مرکز پژوهش قلابی، تبدیل به یکی از هسته‌های بدنام تولید اطلاعات نادرست درباره پدیده‌ها و رخدادهای جهانی شده است. ممکن است کسانی همانند گردانندگان این مرکز و رسانه متعلق به آن فکر کنند؛ اما، بدانند که استناد به محتوای تولید شده توسط این منبع، زیانش بیش از نفع آن است.

با آگاهی‌دهی، چرخه ناسالم اطلاعات را قطع کنیم.

منابع اصلی:

• Global Research: Center for research on Globalization

https://www.globalresearch.ca/

• GEC Special Report: August 2020 Pillars of Russia’s Disinformation and Propaganda Ecosystem

https://www.state.gov/wp-content/uploads/2020/08/Pillars-of-Russia%E2%80%99s-Disinformation-and-Propaganda-Ecosystem_08-04-20.pdf

• Coronavirus: US and China trade conspiracy theories

https://www.bbc.com/news/world-52224331

• Rationalwiki

https://rationalwiki.org/wiki/Globalresearch

منوگرافی /مونوگرافی یا تک‌نگاری روستای کشین در همدان

منوگرافی یا تک‌نگاری روستای کشین در همدان، موضوع پایان‌نامه دوره لیسانس من بود (آن‌زمان نوشتن پایان نامه در دوره لیسانس الزامی بود).

با انگیزه فراوان کارم انجام دادم و نتیجه کار هم مورد توجه قرار گرفت.

تنها خاطره ناخوشایندی که در این‌کار برایم باقی‌ مانده، گم شدن نسخه اصلی پایان‌نامه توسط استاد مشاور بود. در نسخه اصلی اسناد و  عکس‌هایی بی‌همانند و فراموش نشدنی، پیوست کرده بودم. همه از بین رفت. این استاد! البته چندان هم تلاش نکرد تا پیدایش کند!

نسخه پیش‌نویس در اختیارم بود تا پس از سی و چهار سال آن را در سطحی بسیار محدود، منتشر کنم.

با این حال اسناد و اطلاعات و عکس‌های خوبی پیوست این نوشته شده است که بی‌نظر است.

در مقدمه کتاب توضیح داده‌ام که بخش زیادی از اطلاعات منتشر شده در آن را نسل کنونی باور نخواهد کرد. چون تغییرات در چهل سال گذشته عمیق و گسترده بوده است. شاید یکی از ارزشهای کتاب  کشین / چشین هم همین باشد.

زحمت تهیه عکس‌ها را جناب آقای کیومرث حیاتی به عهده داشتند

(همین‌جا توضیح دهم که منوگرافی یا تک‌نگاری نوعی مطالعه ژرفانگر است که یک سوزه خاص را در سطحی بسیار محدود انتخاب کرده، اما با عمق زیاد مورد مطالعه قرار می‌دهد- «همه چیز، درباره یک چیز» )

خانم المیرا کریمی، دانشجوی دوره دکتری «علم اطلاعات و دانش‌شناسی» ایرانداک، امروز چهارشنبه سوم مهرماه ۱۳۹۸ از رساله خود با عنوان: «طراحی مدل مفهومی بازیابی اطلاعات کاربرمدار مبتنی بر هستی­شناسی  (مورد مطالعه پایگاه پایان­نامه­های پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران) با موفقیت دفاع کرد

راهنمایی این رساله به عهده من و سرکارخانم دکتر بهشتی بود و داوران آن: آقایان دکتر فریبرز خسروی، دکتر فریبرز درودی، و خانم دکتر علایی

برای خانم دکتر المیرا کریمی موفقیت بیشتر در همه عرصه‌های زندگی آرزو می‌کنم

(نویسنده همکار)

مقاله۴ ، دوره ۵۲، شماره ۲، تابستان ۱۳۹۷، صفحه ۷۹-۱۰۷
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jlib.2019.243678.1272

نویسندگان
معصومه لطیفی؛ نصرت ریاحی نیا؛ یحیی قائدی؛ محمود بابائی

چکیده
هدف: محبوبیت استفاده از شبکه‌های اجتماعی در سراسر جهان رو به افزایش است؛ تمایل کاربران به ویژه قشر دانشجو به عضویت در شبکه‌ها نشان‌ از رضامندی حاصل از آن است که انگیزه آنان را به استفاده تقویت نموده است. متاسفانه در ایران نگاه منفی به تحولات فناوری در عرصه شبکه‌های اجتماعی و بی‌توجهی به انگیزه‌های مخاطبان ما را از شناخت علمی اینگونه انگیزه‌ها دور کرده است. بدین منظور این پژوهش با هدف شناسایی انگیزه‌های استفاده دانشجویان از شبکه‌های اجتماعی فیس‌بوک، اینستاگرام و تلگرام انجام شده است.
روش پژوهش: این پژوهش کاربردی، با روش‏شناسی کیفی و روش پژوهش تحلیل محتوای کیفی هدایت‌شده انجام شد. نمونه‏ها هدفمند و بر اساس معیار از دانشجویان دانشگاه تهران گزینش شدند. در این پژوهش با ۱۹ دانشجوی پر مصرف شبکه‌های اجتماعی فیس‌بوک، اینستاگرام و تلگرام مصاحبه نیمه ساختار‌یافته انجام شد.
یافته‌ها: نتایج حاصل از تحلیل یافته‏ها نشان از هدفمندی دانشجویان در بهره‌گیری از فضا و ظرفیت‌های شبکه‌ها می‌باشد. بطوری که استفاده از این شبکه‌ها نه به انگیزه جدید بودن و یا مد روز بودن بلکه به انگیزه برآورده شدن نیازهای آنان می‌باشد. بطوریکه سه انگیزه ارتباط و تعامل با دیگران، آزادی بیان و خود اظهاری از نیاز اجتماعی‌، دو انگیزه اطلاع‌یابی و اطلاع رسانی و کنجکاوی از نیاز شناختی و دو انگیزه تفریح و سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت و تنهائی از نیاز عاطفی نشات می‌گیرد.
کلیدواژه‌ها
انگیزه؛ دانشجویان؛ شبکه‌‌های اجتماعی؛ استفاده

متن کامل

محتوای موجود در وبلاگستان فارسی می‌تواند از شاخص‌های وضعیت تکاپوی فرهنگی، اجتماعی و کنشگری سیاسی جامعه ایران باشد. محتوای وبلاگستان باز نمایی هویت افراد و گروه‌ها در بخشی مهم از فضای سایبر است که هم معرف فرد و هم فضای تنفس جامعه است. این پژوهش با پیمایش دیدگاه ۳۸۴ وبلاگ‌نویس و تحلیل محتوای ۳۸۴ وبلاگ از وبلاگستان فارسی، به دنبال این پرسش‌های اساسی بود که تولید این محتوا در چه وضعیتی است و وبلاگ‌نویسان چه نگرشی به تولید محتوا دارند. یافته‌های پژوهش، از یک سو وجود نوعی رکود در تولید محتوا و رواج کپی‌برداری وسیع از مطالب وبلاگ‌ها و سایت‌ها، و از سوی دیگر، تنوع موضوعی، به ویژه استفاده از قالب‌های متنوع رسانه‌ای را نمایان کرد. افزون بر این، فقر مهارت‌های فنی وبلاگ‌نویسان را به شکل چشمگیر در جامعه مورد مطالعه پدیدارنمود. برای آزمون فرضیه‌ها و پاسخ به پرسش‌های پژوهش، به دو روش متفاوت کمی و کیفی تکیه شد و نتایج مرتبط با آن‌ها نیز بنا به ضرورت به طور جداگانه توصیف و تحلیل گردید. در نتیجه‌گیری کلی پژوهش، لازم است نوعی تلفیق و آمیختگی بین نتایج هر دور روش ایجاد شود و با ارزیابی نتایج، تناسب یافته‌ها و پاسخ‌ها را با فرضی‌ها و پرسش‌های پژوهش در یک نگرش کلی جمع‌بندی شود.

متن کامل

نشریه گفتمان علم و فناوری دوره دوم سال ۱۳۹۵ شماره ۱

محمود بابایی، استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران: کتابداران، کلیدداران گنج دانش هستند

نمی‌دانم عبارت «کلیدداران گنج دانش» را در کدام نوشته دیده‌ام، اما برای توصیف حرفه کتابداری، نخستین توصیفی است که به ذهنم می‌آید همین عبارت است.

به گزارش ستاد خبری نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، محمود بابایی ضمن بیان این توصیف گفت: «اساس این توصیف، شاید بر گرفته از کار خزانه‌داران گنج مادی و جواهرات باشد، اما به گمانم  با این تعبیر شاید آسان‌تر بتوان به توصیف حرفه کتابداری پرداخت. حکم‌رانان همواره امین‌ترین، دست‌پاک‌ترین و دقیق‌ترین افراد خود را به سمت خزانه‌داری می‌گماشتند تا سرمایه مملکت از دستبرد نااهلان و سارقان در امان باشد و حساب دخل و خرج، به موقع و درست به آنان گزارش شود. این سنتی است که از دیرباز برای حراست و صیانت از سرمایه‌ مادی جاری بود است. ما، کتابخانه‌ها را محل ذخیره دانش و اندوخته علمی بشر می‌دانیم. جایی که منابع علمی نه به شکل انبار، بلکه با روش و نظام معنی‌داری سازماندهی شده و شیوه دسترسی به آن‌ها نیز از منطق خاصی پیروی می‌کند. کسی که این نظام‌مندی و منطق دسترسی را ایجاد و اجرا می‌کند کتابدار است. اینان، هر دو بر دو گونه از گنج‌های بشری تسلط دارند.»

این استاد حوزه کتابداری با بیان اینکه مدیریت و بهره‌برداری از گنج دانش بشر مقوله ساده‌‌ای نیست، بلکه ماهیتاً کاری پیچیده و تخصصی و به تناسب گونه مخاطبان دارای سطوح گوناگونی است افزود: «گنج و ثروت نهفته در خزانه‌ها می‌تواند موتور محرک فعالیت‌های اقتصادی و عمران و آبادانی و رسیدن به رفاه بشر باشد؛ پیش‌نیاز دست یافتن به چنین هدفی، بهره‌مندی از دانش و توانایی علمی مرتبط و مهارت کاربرد منابع است. سرمایه مادی بدون پیوند با اندیشه پویا و دانش اندوخته در منابع علمی، نه تنها آبادانی و رفاه را به ارمغان نمی‌آور،د بلکه خود منشأ مفاسد بسیار می‌شود.»

استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران اظهار کرد: «خزانه‌داران گنج یا ثروت مادی بشر برای حفظ و فزونی ثروت خود، باید راه ارتباط و پیوند با کلیدداران گنج دانش بشر را بیابند و در سایه این پشتوانه اطلاعاتی و علمی است که می‌توانند به دارایی‌ خود ببالند. کتابخانه‌‌ها به عنوان میراث و منبع تجربه و دانش بشر، نه تنها پشتوانه کاربرد منابع مالی و انسانی است، بلکه خود ثروت‌زا است و با دسترسی مناسب به آن، تولید ثروت نوین نیز میسر می‌شود. مهم این است که با کمک کلیددار این گنج عظیم که همه بشریت در تولید آن سهیم هستند، بتوان به رگه‌های پنهان و عمیق  این گنج دست یافت.»

محمد بابایی در رابطه با پیوند ندادن این دو گنج، منابع مادی و منابع علمی و اینکه عدم این پیوند زیان‌های بی‌شماری را برای بشر در پی داشته است اظهار داشت: «زمانی مرکانتیلیست‌ها در اروپا، بر این باور بودند که منشا و منبع اصلی ثروت اقتصادی طلا و نقره و جواهرات است. بر همین اساس، گردآوری فلزات قیمتی یکی از ارکان فعالیت‌شان بود. چنین گمان می‌کردند که این دارایی‌ها، در کنار تدابیر دیگر، اقتصادی مولد و رفاهی مطلوب را به دنبال خواهد آورد. آنها نمی‌دانستند که این ثروت اقتصادی، بدون نیرویی به نام دانش علمی، چون آبی راکد است. شکست این مکتب فکری و به تاریخ پیوستن آن، نشان داد که ثروت واقعی، سرمایه‌های فکری و دانش ثروت آفرین است.»

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه اکنون کسی برای راهی که مرکانتیلیست‌ها گشودند اعتباری قائل نیست، گفت: «این تجربه به دانش تبدیل و جزییات این رخداد در منابع علمی ثبت شده است. کتابخانه‌ها نه تنها گنجینه افکار  نوین و ابداعات و ایده‌پردازی است، بلکه از این جهت که تجارب بشر در آن مکتوب شده و یا به شکل دانش در آن ذخیره شده، دارای اهمیت است. رازهای دسترسی به این ثروت، نزد کتابداران است.  کتابداران مهارت‌های علمی خود را بکار می‌گیرند تا دست صاحبان منابع مادی را در دست میراث دانش بشری بگذارند. همین‌قدر که اکنون اطلاعات و منابع اطلاعاتی، به خودی خود، نوعی ثروت -حتی مادی- تلقی می‌شوند، بیانگر ضرورت همگامی و همراهی این دو گنج است.»

بابایی ضمن بیان این نکته که کتابداران فقط نگهبانان گنج دانش بشر نیستند، گفت: «این تعبیر، به تنهایی تعبیری ناقص، سبک و ناپخته از کتابداری است. این رو توصیف من از فعالیت کتابدار، صرفاً تأکید بر میراث‌دار بودن دانش بشری نیست، بلکه کتابداران هم مروج دانش بشری هستند و هم نقش کلید در توسعه و فزونی گنج دانش دارند. کتابداران راه دسترسی به این گنج را هموار کرده و بدین‌سان در تولید ثروت علمی و اقتصادی سهیم می‌شوند. کافی‌ است جویندگان دانش با تکیه بر اخلاق علمی و دوری از نخوت و احساس بی‌نیازی، کتابداران را به عنوان مشاوران علمی در دسترسی به منابع بدانند. این‌ها، عبارت‌هایی حماسی و شاعرانه درباره کتابداران نیست، بلکه شاید ساده‌ترین توصیف از حرفه و مسئولیت کتابدار باشد.»

پیوند به منبع: نهاد کتابخانه های عمومی کشور

پیوند به منبع در دسترس: پورتال اداره کل کتابخانه های استان مرکزی

۱۳۹۵/۸/۲۴ دوشنبه

پنجاه و سومین نشست ترویج خواندن با موضوع «آینده‌ خواندن» در حالی برگزار شد که محمود بابایی و علیرضا کرمانی به تحلیل نقش رسانه‌های همگانی بر شیوه‌ مطالعه پرداختند.

به‌گزارش خبرگزاری مهر به نقل از  اداره ‌کل روابط ‌عمومی و امور بین‌الملل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، نشست «آینده خواندن» با حضور کارشناسان، کارکنان و مربیان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار شد.

بر اساس این گزارش دوشنبه ۲۹ شهریور کتاب‌خانه مرجع کانون پذیرای مهمانانی بود که به تفصیل با نقش رسانه‌های جمعی و تاثیرات فضای الکترونیکی و سایبری بر مطالعه آشنا شدند.

نخستین سخنران این نشست محمود بابایی دکترای تخصصی علوم ارتباطات و مدرس دانشگاه بود. او با یک پیش درآمد سخنان خود را آغاز کرد: «ارتباطات پدیده‌ای فراگیر است و فن‌آوری اطلاعات واقعیتی است که بر جامعه و پدیده‌های اطراف آن تاثیر می‌گذارد. اما فن‌آوری اطلاعات صرفا ابزار نیست. فن‌آوری فرهنگ است و دانش. در همین حال است که «پستمن» به عنوان یک منتقد جدی معتقد به امپریالیسم فن‌آوری اطلاعات است. در همین راستا در تعریف جامعه اطلاعاتی هم شکاف زیادی دیده می‌شود. عده‌ای می‌گویند این امر ما را به نابودی می‌کشاند و ادامه بهره‌کشی از انسان‌ها است. اما گروه دیگری به آن خوش بین‌اند. پس می‌توان گفت که نمی‌شود به‌طور قطع ادعا کرد که جامعه‌ی جهانی موافق یا مخالف این تغییرات است یا خیر.»

نویسنده‌ی کتاب‌های نشر الکترونیکی و یادگیری الکترونیکی ادامه داد: «گزاره‌ی دومی که باید به آن پرداخت عدم دسترسی فن‌آوری اطلاعات به شگل گسترده و فراگیر است. پیامد این موضوع گسترش ارتباط سیار و محتوای مربوط به این زیرساخت در یک نقطه و فقر نسبی در سوی دیگر است. در چنین شرایطی نوعی ناهماهنگی در رشد ایجاد می‌شود که در جغرافیای یک کشور هم قابل رویت است. این پدیده بر ساختار شهر یا بر خانواده نیز تاثیر دارد. لذا در یک جا کتاب الکترونیکی وجود دارد و در جایی دیگر خیر. پس در این بسترهای جداگانه است که باید اتفاق‌ها سنجیده شود.»

دکتر بابایی پس از این مقدمه سوالی را مطرح کرد: «چرا پدیده خواندن در این عرصه اهمیت دارد؟»

او ادامه داد: «بیایید تصور کنیم که خواندن فعالیتی است برای انتقال دانش بشری و میراث را حفظ می‌کند. اما فضای سایبری چه ارتباطی با این فضا دارد. بگذارید چند تعریف را ارایه کنیم. مفهوم فضای سایبری چیست؟ فضای سایبری متشکل است از زیرساخت‌های سخت افزاری، پلت‌فرم‌های ارتباطی، بسترهای نرم‌افزاری و ساز و کارهای ارتباطی. باید تعاملی بین افراد ایجاد شود و تعاملی بین انسان و سخت‌افزار و نرم‌افزار تا این فضا شکل بگیرد. برآیندش تمام این اتفاقات و تعاملات است که فضای سایبری را شکل می‌دهد.

وی گفت: «ما محتوا را به چند شکل می‌شناسیم: چاپی، الکترونیکی (مثل فایل) و در نهایت محتوای سیال که همان شبکه‌های اینترنتی مانند ویکی‌پدیا هستند. ما نمی‌توانیم نام و ساختاری برای آن‌ها قایل شویم چون امکان تغییر شکل دارند. پس فن‌آوری اطلاعات بر شیوه‌ی نوشتن تاثیر داشته است. امروزه نوشتن صرفاً نوشتن کتاب نیست. در واقع نوشتن خواندن را تکمیل می‌کند. انسان‌ها دارای ایده‌های متفاوت‌اند و برداشت آن‌ها از معانی متفاوت است. پس در بیان و نوشتن متفاوت عمل می‌کنند. در ۳۰۰ سال گذشته برداشت ما از یک چیز خواندنی متفاوت بوده است تا ۲۰ سال اخیر. نتیجه آن‌که شرایط و اقتضای زمانی و مکانی در شیوه‌ی نوشتن و خواندن تاثیر دارد.»

این استاد دانشگاه ادامه داد: «قواعد نوشتاری در فضای سایبر به شدت تغییر کرده است. سبک نوشتار دستخوش تغییر شد (خلاصه‌نویسی و عامیانه‌نویسی) این فضا بی پرده و صریح است. تلفیق نوشتار با نشانه‌های سجاوندی و تصویری مثل بولد کردن و رنگی کردن نیز تاثیر فراوانی بر نوشتار داشته و دارد. ما در نوشتن دیجیتال محدودیتی نداریم. قالب‌بندی صفحه در خواندن‌ آن تاثیر می‌گذارد. پس فضای سایبر این امکان را به همه داده تا دریافت معنا برای آن‌ها کاملاً متفاوت باشد. نوشتن سایبری فضایی مشارکتی را فراهم می‌آورد. افراد در تکمیل اطلاعات می‌توانند دخیل باشند. خبری منتشر می‌شود که می‌توان صوت یا تصویر را به ‌آن افزود و این اتفاق شاید از سوی فردی دور از فضای جغرافیایی رخ دهد. لذا شرایط جدید امکان غنی شدن متن را فراهم آورده و محتوا صرفا متن نیست. در چنین شرایطی باید پذیرفت که شکل ارایه‌ی اطلاعات متفاوت شده و میزان مطالعه را باید در بستری جدید ارزیابی کرد.»

این سخنران در ادامه سخنانش درباره خواندن اجتماعی گفت: «پیش از این نیز خواندن اجتماعی وجود داشته. در قهوه‌خانه‌ها افراد بعد از شنیدن داستان درباره تجربه‌های‌شان یا اما و اگرها صحبت می‌کردند. این روزها شبکه‌هایی درباره‌ی کتاب تشکیل شده و افراد تجربیات خود را به اشتراک می‌گذارند. منابع در این شبکه‌ها به اشتراک گذاشته می‌شوند و تجربه‌ی خواندن اجتماعی با تغییر شکل همچنان مفید واقع می‌شود.»

او با نمایش اسلایدهایی به مربیان و کارشناسان اثبات کرد که معضل مطالعه‌ی کتاب چاپی مساله‌ای فراگیر نیست و همچنان در سراسر دنیا این شیوه از خواندن مرسوم است؛ و گروه‌های متفاوت با نیازهای متفاوت از فضای مجازی یا از مطالعه‌ی غیر حرفه‌ای استفاده می‌کنند: «دانشجویان نیازمند تهیه‌ی مقالاتی هستند لذا در کتابخانه‌ها اطلاعات خود را در فضای اینترنت یا در کتاب‌های الکترونیکی جستجو می‌کنند. آن‌ها ده‌ها کتاب را ورق می‌زنند و تنها چند صفحه‌ی آن را مطالعه می‌کنند؛ ‌ جستجوی عمیق بین آن‌ها مفهوم خود را از دست داده است لذا در بسیاری از موارد آن‌ها در دامنه‌ی آماری قرار می‌گیرند و البته داده‌های مطلوبی به دست نمی‌آید. آنچه آمار جهانی نشان می‌دهد استقبال مردم از کتاب‌های چاپی الکترونیک و در نهایت صوتی است.»

دکتر علیرضا کرمانی سخنان خود را با رد آمارهای متناقض میزان مطالعه در ایران آغاز کرد. او آمارهای ارایه شده توسط نهادهای مختلف را برابر با سرانه‌ی مطالعه در کشورهای توسعه یافته عنوان کرد و آن‌ها را نادرست خواند. او به شکست سیاست‌های کتاب‌خوانی در ایران اشاره داشت: «پاسخ‌هایی به چرایی این امر داده می‌شود. کتاب نمی‌خوانیم چون نیازی به آن احساس نمی‌کنیم. چون از شک کردن در نظریه‌هایمان می‌ترسیم. چون کتاب خواندن سخت است. چون چیزی برایمان جدی نیست. چون به تناقضات خود آگاه نیستیم. اما این جواب‌ها روان‌شناختی است. چیزی که مهم است یک پاسخ جامعه‌شناختی است به این اتفاق است. جامعه شناسی علم بررسی متن و ساختار است و به فرد کاری ندارد. به نظر می‌رسد که پاسخ اصلی یافت نمی‌شود چون تا به حال به بستر اصلی آن توجه نشده است.»

این مدرس جامعه‌شناسی کودک سخنان خود را با بررسی نظریه‌های «پستمن» درباره‌ی کودکی ادامه داد و درباره‌ی عاملیت کودکان در جهان معاصر سخن گفت. در نهایت او به مقایسه‌ تاثیرات تلویزیون بر کمرنگ شدن خواندن اشاره داشت: «پستمن معتقد است کودکان به دلیل عدم توانایی خواندن ناتوان‌اند. از نطر او خواندن توانایی‌ای بزرگسالانه است. کودکان در گذشته فاصله‌ زیادی با بزرگ‌سالی داشتند اما تلویزیون سرآغازی شد برای از بین رفتن تمایز کودکی و بزرگ‌سالی. تلویزیون به افشای اسرار مگوی بزرگسالان پرداخت. آنچه در پرده بود از پرده بیرون افتاد.»

دکتر کرمانی ادامه داد: «تلویزیون سرآغازی شد تا کودکان چندان نادان نباشند. تلویزیون دانایی بچه‌ها را دچار رشد کرد. اما توانایی چه؟ آیا آن را نیز تقویت کرد. این همان نقطه‌ای است که کارشناسان و ‌پژوهش‌گران را به تامل واداشت.»

پس از آن این سخنران به بررسی تاثیر سایر فضاهای الکترونیک و مجازی بر سواد کودکان پرداخت.

این پژوهش‌گر حوزه جامعه‌شناسی کودکی گفت: «آنچه در مورد آینده خواندن می‌توان قلمداد کرد این است که خواندن عملی خواهد بود دیالوگ گونه تا مونولوگ. رسانه‌های جدید بر خلاف تلویزیون که تهدیدی محسوب می‌شد فرصتی برای خواندن‌اند.

با تعاریف جدید، سواد خواندن و سطح مطالعه کودکان بیشتر خواهد شد. مطالب خواندنی از کتاب فراتر خواهد رفت و رسانه‌های دیگری جای آن را خواهند گرفت. ویژگی این رسانه‌ها تعاملی بودن ‌آن‌هاست.»

او ادامه داد: «آینده‌ی خواندن چنین است: با کمرنگ شدن مرزهای بزرگ‌سالی گروه‌های سنی متفاوت به سوی کتاب‌های بزرگ‌سالان خواهند رفت و بسیاری از کتاب‌های بزرگ‌سالان دیگر کتاب‌های خواندنی برای کودکان خواهند شد. از طرفی با جهانی شدن، فضایی به وجود آمده که کودکان زبان مشترکی دارند. در این فضا شیوه‌ی خواندن و دانستن متفاوت خواهد بود چرا که ما قدم به دنیای پسامدرن خواهیم گذاشت.»

زهره نیلی

شناسهٔ خبر: ۳۷۷۵۰۰۰ – چهارشنبه ۳۱ شهریور ۱۳۹۵ – ۱۳:۰۷

http://www.mehrnews.com/news/3775000

دکتر محمد ابویی اردکان
داتشیار دانشگاه تهران. دانشکده مدیریت

دکتر محمود بابایی
استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران

چکیده
وبلاگستان فارسی، یکی از عرصه‌های مهم کنشگری دینی، علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در فضای سایبر ایران است.ابزارهای ارتباطی اینترنت،  الگوهای ارتباط بین کنشگران- کنشگران، کنشگران- محتوا،  و سایر الگوهای ارتباط بین فردی را تحت تأثیر قرار داده است. این مقاله ضمن بررسی نظری پدیده وبلاگ، به طور خاص، نتایج یافته‌های پژوهشی که با استفاده از روش تحلیل محتوا و تکنیک وب‌سنجی، وضعیت استفاده کنشگران فضای وبلاگستان فارسی از سازوکارهای تعاملی و ارتباطی در وبلاگ‌ها را مورد مطالعه قرار داده است، منعکس می‌نماید. نتایج این مطالعه، نشان می‌دهد که رابطه معنی‌داری بین استفاده از سازوکارهای ارتباطی و تعاملی و الگوهای شفافیت،انتشار و الگوی تولید محتوای گفتمان‌های فضای سایبری ایران وجوددارد .

کلیدواژه‌ها:  الگوی انتشار، الگوی شفافیت، الگوی تولید محتوا، سازوکارهای ارتباطی، فضای سایبر، وبلاگستان فارسی، وبلاگ‌نویسی

متن کامل مقاله