محتوای موجود در وبلاگستان فارسی می‌تواند از شاخص‌های وضعیت تکاپوی فرهنگی، اجتماعی و کنشگری سیاسی جامعة ایران باشد. محتوای وبلاگستان باز نمایی هویت افراد و گروه‌ها در بخشی مهم از فضای سایبر است که هم معرف فرد و هم فضای تنفس جامعه است. این پژوهش با پیمایش دیدگاه ۳۸۴ وبلاگ‌نویس و تحلیل محتوای ۳۸۴ وبلاگ از وبلاگستان فارسی، به دنبال این پرسش‌های اساسی بود که تولید این محتوا در چه وضعیتی است و وبلاگ‌نویسان چه نگرشی به تولید محتوا دارند. یافته‌های پژوهش، از یک سو وجود نوعی رکود در تولید محتوا و رواج کپی‌برداری وسیع از مطالب وبلاگ‌ها و سایت‌ها، و از سوی دیگر، تنوع موضوعی، به ویژه استفاده از قالب‌های متنوع رسانه‌ای را نمایان کرد. افزون بر این، فقر مهارت‌های فنی وبلاگ‌نویسان را به شکل چشمگیر در جامعة مورد مطالعه پدیدارنمود. برای آزمون فرضیه‌ها و پاسخ به پرسش‌های پژوهش، به دو روش متفاوت کمی و کیفی تکیه شد و نتایج مرتبط با آن‌ها نیز بنا به ضرورت به طور جداگانه توصیف و تحلیل گردید. در نتیجه‌گیری کلی پژوهش، لازم است نوعی تلفیق و آمیختگی بین نتایج هر دور روش ایجاد شود و با ارزیابی نتایج، تناسب یافته‌ها و پاسخ‌ها را با فرضی‌ها و پرسش‌های پژوهش در یک نگرش کلی جمع‌بندی شود.

متن کامل

نشریه گفتمان علم و فناوری دوره دوم سال ۱۳۹۵ شماره ۱

محمود بابایی، استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران: کتابداران، کلیدداران گنج دانش هستند

نمی‌دانم عبارت «کلیدداران گنج دانش» را در کدام نوشته دیده‌ام، اما برای توصیف حرفه کتابداری، نخستین توصیفی است که به ذهنم می‌آید همین عبارت است.

به گزارش ستاد خبری نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، محمود بابایی ضمن بیان این توصیف گفت: «اساس این توصیف، شاید بر گرفته از کار خزانه‌داران گنج مادی و جواهرات باشد، اما به گمانم  با این تعبیر شاید آسان‌تر بتوان به توصیف حرفه کتابداری پرداخت. حکم‌رانان همواره امین‌ترین، دست‌پاک‌ترین و دقیق‌ترین افراد خود را به سمت خزانه‌داری می‌گماشتند تا سرمایه مملکت از دستبرد نااهلان و سارقان در امان باشد و حساب دخل و خرج، به موقع و درست به آنان گزارش شود. این سنتی است که از دیرباز برای حراست و صیانت از سرمایه‌ مادی جاری بود است. ما، کتابخانه‌ها را محل ذخیره دانش و اندوخته علمی بشر می‌دانیم. جایی که منابع علمی نه به شکل انبار، بلکه با روش و نظام معنی‌داری سازماندهی شده و شیوه دسترسی به آن‌ها نیز از منطق خاصی پیروی می‌کند. کسی که این نظام‌مندی و منطق دسترسی را ایجاد و اجرا می‌کند کتابدار است. اینان، هر دو بر دو گونه از گنج‌های بشری تسلط دارند.»

این استاد حوزه کتابداری با بیان اینکه مدیریت و بهره‌برداری از گنج دانش بشر مقوله ساده‌‌ای نیست، بلکه ماهیتاً کاری پیچیده و تخصصی و به تناسب گونه مخاطبان دارای سطوح گوناگونی است افزود: «گنج و ثروت نهفته در خزانه‌ها می‌تواند موتور محرک فعالیت‌های اقتصادی و عمران و آبادانی و رسیدن به رفاه بشر باشد؛ پیش‌نیاز دست یافتن به چنین هدفی، بهره‌مندی از دانش و توانایی علمی مرتبط و مهارت کاربرد منابع است. سرمایه مادی بدون پیوند با اندیشه پویا و دانش اندوخته در منابع علمی، نه تنها آبادانی و رفاه را به ارمغان نمی‌آور،د بلکه خود منشأ مفاسد بسیار می‌شود.»

استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران اظهار کرد: «خزانه‌داران گنج یا ثروت مادی بشر برای حفظ و فزونی ثروت خود، باید راه ارتباط و پیوند با کلیدداران گنج دانش بشر را بیابند و در سایه این پشتوانه اطلاعاتی و علمی است که می‌توانند به دارایی‌ خود ببالند. کتابخانه‌‌ها به عنوان میراث و منبع تجربه و دانش بشر، نه تنها پشتوانه کاربرد منابع مالی و انسانی است، بلکه خود ثروت‌زا است و با دسترسی مناسب به آن، تولید ثروت نوین نیز میسر می‌شود. مهم این است که با کمک کلیددار این گنج عظیم که همه بشریت در تولید آن سهیم هستند، بتوان به رگه‌های پنهان و عمیق  این گنج دست یافت.»

محمد بابایی در رابطه با پیوند ندادن این دو گنج، منابع مادی و منابع علمی و اینکه عدم این پیوند زیان‌های بی‌شماری را برای بشر در پی داشته است اظهار داشت: «زمانی مرکانتیلیست‌ها در اروپا، بر این باور بودند که منشا و منبع اصلی ثروت اقتصادی طلا و نقره و جواهرات است. بر همین اساس، گردآوری فلزات قیمتی یکی از ارکان فعالیت‌شان بود. چنین گمان می‌کردند که این دارایی‌ها، در کنار تدابیر دیگر، اقتصادی مولد و رفاهی مطلوب را به دنبال خواهد آورد. آنها نمی‌دانستند که این ثروت اقتصادی، بدون نیرویی به نام دانش علمی، چون آبی راکد است. شکست این مکتب فکری و به تاریخ پیوستن آن، نشان داد که ثروت واقعی، سرمایه‌های فکری و دانش ثروت آفرین است.»

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه اکنون کسی برای راهی که مرکانتیلیست‌ها گشودند اعتباری قائل نیست، گفت: «این تجربه به دانش تبدیل و جزییات این رخداد در منابع علمی ثبت شده است. کتابخانه‌ها نه تنها گنجینه افکار  نوین و ابداعات و ایده‌پردازی است، بلکه از این جهت که تجارب بشر در آن مکتوب شده و یا به شکل دانش در آن ذخیره شده، دارای اهمیت است. رازهای دسترسی به این ثروت، نزد کتابداران است.  کتابداران مهارت‌های علمی خود را بکار می‌گیرند تا دست صاحبان منابع مادی را در دست میراث دانش بشری بگذارند. همین‌قدر که اکنون اطلاعات و منابع اطلاعاتی، به خودی خود، نوعی ثروت -حتی مادی- تلقی می‌شوند، بیانگر ضرورت همگامی و همراهی این دو گنج است.»

بابایی ضمن بیان این نکته که کتابداران فقط نگهبانان گنج دانش بشر نیستند، گفت: «این تعبیر، به تنهایی تعبیری ناقص، سبک و ناپخته از کتابداری است. این رو توصیف من از فعالیت کتابدار، صرفاً تأکید بر میراث‌دار بودن دانش بشری نیست، بلکه کتابداران هم مروج دانش بشری هستند و هم نقش کلید در توسعه و فزونی گنج دانش دارند. کتابداران راه دسترسی به این گنج را هموار کرده و بدین‌سان در تولید ثروت علمی و اقتصادی سهیم می‌شوند. کافی‌ است جویندگان دانش با تکیه بر اخلاق علمی و دوری از نخوت و احساس بی‌نیازی، کتابداران را به عنوان مشاوران علمی در دسترسی به منابع بدانند. این‌ها، عبارت‌هایی حماسی و شاعرانه درباره کتابداران نیست، بلکه شاید ساده‌ترین توصیف از حرفه و مسئولیت کتابدار باشد.»

پیوند به منبع: نهاد کتابخانه های عمومی کشور

۱۳۹۵/۸/۲۴ دوشنبه

پنجاه و سومین نشست ترویج خواندن با موضوع «آینده‌ خواندن» در حالی برگزار شد که محمود بابایی و علیرضا کرمانی به تحلیل نقش رسانه‌های همگانی بر شیوه‌ مطالعه پرداختند.

به‌گزارش خبرگزاری مهر به نقل از  اداره ‌کل روابط ‌عمومی و امور بین‌الملل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، نشست «آینده خواندن» با حضور کارشناسان، کارکنان و مربیان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار شد.

بر اساس این گزارش دوشنبه ۲۹ شهریور کتاب‌خانه مرجع کانون پذیرای مهمانانی بود که به تفصیل با نقش رسانه‌های جمعی و تاثیرات فضای الکترونیکی و سایبری بر مطالعه آشنا شدند.

نخستین سخنران این نشست محمود بابایی دکترای تخصصی علوم ارتباطات و مدرس دانشگاه بود. او با یک پیش درآمد سخنان خود را آغاز کرد: «ارتباطات پدیده‌ای فراگیر است و فن‌آوری اطلاعات واقعیتی است که بر جامعه و پدیده‌های اطراف آن تاثیر می‌گذارد. اما فن‌آوری اطلاعات صرفا ابزار نیست. فن‌آوری فرهنگ است و دانش. در همین حال است که «پستمن» به عنوان یک منتقد جدی معتقد به امپریالیسم فن‌آوری اطلاعات است. در همین راستا در تعریف جامعه اطلاعاتی هم شکاف زیادی دیده می‌شود. عده‌ای می‌گویند این امر ما را به نابودی می‌کشاند و ادامه بهره‌کشی از انسان‌ها است. اما گروه دیگری به آن خوش بین‌اند. پس می‌توان گفت که نمی‌شود به‌طور قطع ادعا کرد که جامعه‌ی جهانی موافق یا مخالف این تغییرات است یا خیر.»

نویسنده‌ی کتاب‌های نشر الکترونیکی و یادگیری الکترونیکی ادامه داد: «گزاره‌ی دومی که باید به آن پرداخت عدم دسترسی فن‌آوری اطلاعات به شگل گسترده و فراگیر است. پیامد این موضوع گسترش ارتباط سیار و محتوای مربوط به این زیرساخت در یک نقطه و فقر نسبی در سوی دیگر است. در چنین شرایطی نوعی ناهماهنگی در رشد ایجاد می‌شود که در جغرافیای یک کشور هم قابل رویت است. این پدیده بر ساختار شهر یا بر خانواده نیز تاثیر دارد. لذا در یک جا کتاب الکترونیکی وجود دارد و در جایی دیگر خیر. پس در این بسترهای جداگانه است که باید اتفاق‌ها سنجیده شود.»

دکتر بابایی پس از این مقدمه سوالی را مطرح کرد: «چرا پدیده خواندن در این عرصه اهمیت دارد؟»

او ادامه داد: «بیایید تصور کنیم که خواندن فعالیتی است برای انتقال دانش بشری و میراث را حفظ می‌کند. اما فضای سایبری چه ارتباطی با این فضا دارد. بگذارید چند تعریف را ارایه کنیم. مفهوم فضای سایبری چیست؟ فضای سایبری متشکل است از زیرساخت‌های سخت افزاری، پلت‌فرم‌های ارتباطی، بسترهای نرم‌افزاری و ساز و کارهای ارتباطی. باید تعاملی بین افراد ایجاد شود و تعاملی بین انسان و سخت‌افزار و نرم‌افزار تا این فضا شکل بگیرد. برآیندش تمام این اتفاقات و تعاملات است که فضای سایبری را شکل می‌دهد.

وی گفت: «ما محتوا را به چند شکل می‌شناسیم: چاپی، الکترونیکی (مثل فایل) و در نهایت محتوای سیال که همان شبکه‌های اینترنتی مانند ویکی‌پدیا هستند. ما نمی‌توانیم نام و ساختاری برای آن‌ها قایل شویم چون امکان تغییر شکل دارند. پس فن‌آوری اطلاعات بر شیوه‌ی نوشتن تاثیر داشته است. امروزه نوشتن صرفاً نوشتن کتاب نیست. در واقع نوشتن خواندن را تکمیل می‌کند. انسان‌ها دارای ایده‌های متفاوت‌اند و برداشت آن‌ها از معانی متفاوت است. پس در بیان و نوشتن متفاوت عمل می‌کنند. در ۳۰۰ سال گذشته برداشت ما از یک چیز خواندنی متفاوت بوده است تا ۲۰ سال اخیر. نتیجه آن‌که شرایط و اقتضای زمانی و مکانی در شیوه‌ی نوشتن و خواندن تاثیر دارد.»

این استاد دانشگاه ادامه داد: «قواعد نوشتاری در فضای سایبر به شدت تغییر کرده است. سبک نوشتار دستخوش تغییر شد (خلاصه‌نویسی و عامیانه‌نویسی) این فضا بی پرده و صریح است. تلفیق نوشتار با نشانه‌های سجاوندی و تصویری مثل بولد کردن و رنگی کردن نیز تاثیر فراوانی بر نوشتار داشته و دارد. ما در نوشتن دیجیتال محدودیتی نداریم. قالب‌بندی صفحه در خواندن‌ آن تاثیر می‌گذارد. پس فضای سایبر این امکان را به همه داده تا دریافت معنا برای آن‌ها کاملاً متفاوت باشد. نوشتن سایبری فضایی مشارکتی را فراهم می‌آورد. افراد در تکمیل اطلاعات می‌توانند دخیل باشند. خبری منتشر می‌شود که می‌توان صوت یا تصویر را به ‌آن افزود و این اتفاق شاید از سوی فردی دور از فضای جغرافیایی رخ دهد. لذا شرایط جدید امکان غنی شدن متن را فراهم آورده و محتوا صرفا متن نیست. در چنین شرایطی باید پذیرفت که شکل ارایه‌ی اطلاعات متفاوت شده و میزان مطالعه را باید در بستری جدید ارزیابی کرد.»

این سخنران در ادامه سخنانش درباره خواندن اجتماعی گفت: «پیش از این نیز خواندن اجتماعی وجود داشته. در قهوه‌خانه‌ها افراد بعد از شنیدن داستان درباره تجربه‌های‌شان یا اما و اگرها صحبت می‌کردند. این روزها شبکه‌هایی درباره‌ی کتاب تشکیل شده و افراد تجربیات خود را به اشتراک می‌گذارند. منابع در این شبکه‌ها به اشتراک گذاشته می‌شوند و تجربه‌ی خواندن اجتماعی با تغییر شکل همچنان مفید واقع می‌شود.»

او با نمایش اسلایدهایی به مربیان و کارشناسان اثبات کرد که معضل مطالعه‌ی کتاب چاپی مساله‌ای فراگیر نیست و همچنان در سراسر دنیا این شیوه از خواندن مرسوم است؛ و گروه‌های متفاوت با نیازهای متفاوت از فضای مجازی یا از مطالعه‌ی غیر حرفه‌ای استفاده می‌کنند: «دانشجویان نیازمند تهیه‌ی مقالاتی هستند لذا در کتابخانه‌ها اطلاعات خود را در فضای اینترنت یا در کتاب‌های الکترونیکی جستجو می‌کنند. آن‌ها ده‌ها کتاب را ورق می‌زنند و تنها چند صفحه‌ی آن را مطالعه می‌کنند؛ ‌ جستجوی عمیق بین آن‌ها مفهوم خود را از دست داده است لذا در بسیاری از موارد آن‌ها در دامنه‌ی آماری قرار می‌گیرند و البته داده‌های مطلوبی به دست نمی‌آید. آنچه آمار جهانی نشان می‌دهد استقبال مردم از کتاب‌های چاپی الکترونیک و در نهایت صوتی است.»

دکتر علیرضا کرمانی سخنان خود را با رد آمارهای متناقض میزان مطالعه در ایران آغاز کرد. او آمارهای ارایه شده توسط نهادهای مختلف را برابر با سرانه‌ی مطالعه در کشورهای توسعه یافته عنوان کرد و آن‌ها را نادرست خواند. او به شکست سیاست‌های کتاب‌خوانی در ایران اشاره داشت: «پاسخ‌هایی به چرایی این امر داده می‌شود. کتاب نمی‌خوانیم چون نیازی به آن احساس نمی‌کنیم. چون از شک کردن در نظریه‌هایمان می‌ترسیم. چون کتاب خواندن سخت است. چون چیزی برایمان جدی نیست. چون به تناقضات خود آگاه نیستیم. اما این جواب‌ها روان‌شناختی است. چیزی که مهم است یک پاسخ جامعه‌شناختی است به این اتفاق است. جامعه شناسی علم بررسی متن و ساختار است و به فرد کاری ندارد. به نظر می‌رسد که پاسخ اصلی یافت نمی‌شود چون تا به حال به بستر اصلی آن توجه نشده است.»

این مدرس جامعه‌شناسی کودک سخنان خود را با بررسی نظریه‌های «پستمن» درباره‌ی کودکی ادامه داد و درباره‌ی عاملیت کودکان در جهان معاصر سخن گفت. در نهایت او به مقایسه‌ تاثیرات تلویزیون بر کمرنگ شدن خواندن اشاره داشت: «پستمن معتقد است کودکان به دلیل عدم توانایی خواندن ناتوان‌اند. از نطر او خواندن توانایی‌ای بزرگسالانه است. کودکان در گذشته فاصله‌ زیادی با بزرگ‌سالی داشتند اما تلویزیون سرآغازی شد برای از بین رفتن تمایز کودکی و بزرگ‌سالی. تلویزیون به افشای اسرار مگوی بزرگسالان پرداخت. آنچه در پرده بود از پرده بیرون افتاد.»

دکتر کرمانی ادامه داد: «تلویزیون سرآغازی شد تا کودکان چندان نادان نباشند. تلویزیون دانایی بچه‌ها را دچار رشد کرد. اما توانایی چه؟ آیا آن را نیز تقویت کرد. این همان نقطه‌ای است که کارشناسان و ‌پژوهش‌گران را به تامل واداشت.»

پس از آن این سخنران به بررسی تاثیر سایر فضاهای الکترونیک و مجازی بر سواد کودکان پرداخت.

این پژوهش‌گر حوزه جامعه‌شناسی کودکی گفت: «آنچه در مورد آینده خواندن می‌توان قلمداد کرد این است که خواندن عملی خواهد بود دیالوگ گونه تا مونولوگ. رسانه‌های جدید بر خلاف تلویزیون که تهدیدی محسوب می‌شد فرصتی برای خواندن‌اند.

با تعاریف جدید، سواد خواندن و سطح مطالعه کودکان بیشتر خواهد شد. مطالب خواندنی از کتاب فراتر خواهد رفت و رسانه‌های دیگری جای آن را خواهند گرفت. ویژگی این رسانه‌ها تعاملی بودن ‌آن‌هاست.»

او ادامه داد: «آینده‌ی خواندن چنین است: با کمرنگ شدن مرزهای بزرگ‌سالی گروه‌های سنی متفاوت به سوی کتاب‌های بزرگ‌سالان خواهند رفت و بسیاری از کتاب‌های بزرگ‌سالان دیگر کتاب‌های خواندنی برای کودکان خواهند شد. از طرفی با جهانی شدن، فضایی به وجود آمده که کودکان زبان مشترکی دارند. در این فضا شیوه‌ی خواندن و دانستن متفاوت خواهد بود چرا که ما قدم به دنیای پسامدرن خواهیم گذاشت.»

زهره نیلی

شناسهٔ خبر: ۳۷۷۵۰۰۰ – چهارشنبه ۳۱ شهریور ۱۳۹۵ – ۱۳:۰۷

http://www.mehrnews.com/news/3775000

دکتر محمد ابویی اردکان
داتشیار دانشگاه تهران. دانشکده مدیریت

دکتر محمود بابایی
استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران

چکیده
وبلاگستان فارسی، یکی از عرصه‌های مهم کنشگری دینی، علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در فضای سایبر ایران است.ابزارهای ارتباطی اینترنت،  الگوهای ارتباط بین کنشگران- کنشگران، کنشگران- محتوا،  و سایر الگوهای ارتباط بین فردی را تحت تأثیر قرار داده است. این مقاله ضمن بررسی نظری پدیدة وبلاگ، به طور خاص، نتایج یافته‌های پژوهشی که با استفاده از روش تحلیل محتوا و تکنیک وب‌سنجی، وضعیت استفادة کنشگران فضای وبلاگستان فارسی از سازوکارهای تعاملی و ارتباطی در وبلاگ‌ها را مورد مطالعه قرار داده است، منعکس می‌نماید. نتایج این مطالعه، نشان می‌دهد که رابطة معنی‌داری بین استفاده از سازوکارهای ارتباطی و تعاملی و الگوهای شفافیت،انتشار و الگوی تولید محتوای گفتمان‌های فضای سایبری ایران وجوددارد .

کلیدواژه‌ها:  الگوی انتشار، الگوی شفافیت، الگوی تولید محتوا، سازوکارهای ارتباطی، فضای سایبر، وبلاگستان فارسی، وبلاگ‌نویسی

متن کامل مقاله

ماهنامه مدیریت ارتباطات شماره ۶۶ . آبان ۱۳۹۴

محمود بابایی: مطلق گرایی در یادگیری الکترونیک از بین رفته است

گفت وگو از الهام عبادتی

محمود بابایی که معاونت پژوهشی پژوهشگاه علوم وفناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) را برعهده دارد، ازجمله مدیرانی است که آشنایی کاملی با فضای مجازی دارد و سا ل ها در زمینه اطلاعات و ارتباطات به فعالیت علمی و حرفه‌ای اشتغال داشته است. وی دانش آموخته دکترای علوم ارتباطات از دانشگاه علامه طباطبایی است و به عنوان استادیار  پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران مشغول تدریس و پژوهش است. بابایی صاحب آثاری چون  « نیازسنجی اطلاعات »  و  « نشر الکترونیکی » نیز هست تألیف کتابی با عنوان « یادگیری الکترونیکی » و تجربیات بسیار وی در این زمینه بهانه‌ای شد تا با ایشان درباره مفهوم یادگیری الکترونیک گفت‌وگویی داشته باشیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید. متن کامل گفتگو

دانشجویان گرامی درس سیبرنتیک و ارتباطات (دوره دکتری)

۱- مهلت ارسال پذیرش مقاله برای دریافت نمره درس در تاریخ دهم تیرماه به پایان می‌رسد و پس از آن جمع نمرات کلاسی، امتحان کتبی و مقاله (اگر پذیرش ارائه شده باشد) در سامانه آموزشی دانشگاه ثبت می‌شود

۲- درج نام استاد در مقاله به عنوان همکار مجاز نیست و مقاله باید فقط به نام دانشجو  برای نشریه‌های تخصصی (و نه الزاماً علمی پژوهشی و ترویجی) فرستاده شود

۳- در مهلت مقرر، همه گونه همکاری به عمل خواهد آمد تا مقاله‌های دانشجویان با سرعت داوری شده و پذیرش دریافت نمایند.

منبع: نهاد کتابخانه های عمومی کشور

متن کامل سه کتاب نیازسنجی اطلاعات، نشر الکترونیکی، و مقدمه‌ای بر یادگیری الکترونیکی با دو قالب الکترونیکی«پی دی اف» و «یی پاب»  به طور رایگان در دسترس قرار گرفت.

دریافت متن کامل:

مقدمه‌ای بریادگیری الکترونیکی

نیازسنجی اطلاعات

نشر الکترونیکی

در حاشیه دومین نشست هم اندیشی (۱۲)؛

استراتژی مجموعه سازی کتابخانه به استراتژی بازار نشر وابسته است

دکتر محمود بابایی، معاون پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران در خصوص فرآیند مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی گفت: تعیین ویژگی های مجموعه، بدون نگاه به بازار نشر صحیح نیست.
دکتر محمود بابایی، معاون پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، در گفتگو با روابط عمومی نهاد کتابخانه های عمومی کشور پیرامون مسأله مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی اظهار داشت: یکی از نکاتی که در دومین نشست هم اندیشی مغفول ماند و بدان اشاره ای نشد، توجه به این نکته است که استراتژی مجموعه سازی کتابخانه به استراتژی بازار نشر وابسته است. یعنی بازار نشر تعیین می کند که ما چه چیزی را مجموعه سازی کنیم؛ آنچه به عنوان مجموعه وارد کتابخانه می شود، محصول بازار نشر کشور است که گاهی نسبت به آن اطلاع چندانی نداریم.
وی تصریح کرد: تعیین ویژگی های مجموعه، بدون نگاه به بازار نشر صحیح نیست. بازار نشر هم مدل کسب و کاری مخصوص به خود دارد و بر اساس سود و منفعت خود عمل می کند. برای یک ناشر مقرون به صرفه نیست که کتاب صرفا علمی تولید کند. باید ببینیم زمانی که از سویی نشر الکترونیک وارد میدان شده، و از سوی دیگر رفتار ناشران ما بر اساس مدل کسب و کار خودشان است، چه سیاستی را باید در پیش گیریم. آیا می توانیم، همچون سابق، استراتژی مجموعه سازی را با استراتژی بازار نشر همسو و همگرا کنیم!

بابایی ادامه داد:  چرا ناشر برخی از آثار را تولید نمی کند و تنها به نشر کتاب های خاصی می پردازد، چالشی است که باید به دنبال پاسخی برای آن باشیم. خیلی وقت ها اگر بخش دولتی نباشد، برخی کتاب ها هرگز منتشر نخواهند شد.

معاون پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران در ارزیابی دومین نشست هم اندیشی اساتید و مسئولان نهاد، بیان کرد: به عقیده من اینکه نهاد می تواند تمامی اساتید و صاحب نظران رشته علم اطلاعات و دانش شناسی را گرد هم آورد، موفقیت بزرگی است. سرمایه اجتماعی حاصل ارتباطات است؛ و نهاد کتابخانه ها در حال اندوختن سرمایه های بسیار ارزشمندی است.

منبع: نهاد کتابخانه های عمومی کشور

۱۳۹۴/۳/۴ دوشنبه

دکتر محمود بابایی

استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران

یادآوری: بخش قابل توجهی از این مقاله پیش از این در سایت منتشر شده است و همپوشانی زیاد با مطلب منتشر شده دارد. اما این مقاله کاملتر است

از زمان پیدایش اینترنت، اعتماد، در این عرصه به‌عنوان یک عامل کلیدی موفقیت، به رسمیت شناخته شده است. هرچه عمومیت و کاربرد اینترنت رشد می‌یابد، امنیت و حریم خصوصی تراکنش‌های آنلاین اهمیت اعتماد را آشکارتر می‌سازد. نبودن اعتماد، یکی از بزرگ‌ترین موانع دادوستدهای آنلاین قلمداد شده است . در شرایط گوناگون، شکل‌گیری روابط در شبکه‌های اجتماعی، می‌تواند با چالش «اعتماد» روبرو گردد. این چالش می‌تواند بر پایة انگاره‌های فرهنگی، یا برخاسته از شناخت و تصور کاربران از سازوکارهای بکار گرفته شد فناوری ارتباطی باشد. اکنون که حجم عظیمی از گردش اطلاعات، مبادلات بازرگانی و تعامل‌های انسانی در بستر اینترنت انجام می‌گیرد، اعتماد می‌تواند یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های فعالیت در این فضای نوین باشد. اگر در تعامل‌های سنتی کنشگران/کاربران با استفاده از شاخص‌ها و رویه‌های رایج به اعتماد طرفینی دست می‌یافتند یا در میزان اعتماد خود در شبکة روابط اجتماعی از عنصر تجربه، آزمون، کندوکاو بهره می‌بردند، اجتماع‌های آنلاین، با توجه به ویژگی‌های خاص خود، راه را بر چنین روش‌هایی بسته‌اند. اعتماد، نه به‌واسطه شناخت مستقیم و در فرایند ارتباطات و تعامل‌های چهره‌به‌چهره، بلکه از طریق یک عنصر «واسطه»، و بنا به اقتضائات موقعیت، و فضایی که کنشگر در آن قرار می‌گیرد، حاصل می‌شود. این عنصر واسط همان سازوکارهای ارتباطی و فراهم‌کننده امکان تعامل در فضای سایبر است.

متن کامل (pdf)

نخستین نشست هم‌اندیشی دبیرکل و مسئولان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و اساتید علم اطلاعات و دانش‌شناسی، بعد از ظهر یکشنبه (۱۴ دی ۱۳۹۳) در سالن بیستون هتل انقلاب برگزار شد.

در آغاز ورود با احترام کامل خوشامدگویی انجام می‌شد و از میهمان می‌پرسیدند که آیا مایل هستید در نشست، دیدگاه خود را بیان کنید؟ من بی‌درنگ پاسخ دادم خیر! دلیل آن بی‌اطلاعی از محتوای نشست بود و این که قرار است چه موضوع‌هایی مطرح شود.

پس از نشستن در سالن، خبرنگاری تشریف آورد و خودش را معرفی کرد که از «نهاد» است. برای مصاحبه به دیگران استادان ارجاعش دادم که چاره نکرد و با احترام کامل به پرسش‌هایشان پاسخ دادم. البته در میانه نشست متوجه شدم که نکات مهمتری هم بود که باید در مصاحبه گفته می شد که نشد!

استدان سرشناس سخن آغاز کردند و گله و انتقاد و پیشنهاد و به ویژه تشویق مدیرکل جدید جنای مختارپور. سه یا چهار نفری سخن گفتند. مجری نام من را اعلام کرد که سخن خود را آغاز کنم. لحظه‌ای مبهوت ماندم گفتم شاید شباهت اسمی است؛ چون گفته بودم حرفی برای گفتن ندارم. با مکث، نکته‌ای که مایل بودم بیان کنم در قالب سه یا چهار جمله گفتم. آن هم مربوط به « جایگاه کتابخانه در رسانه‌ ها» بود. گفتار طولانی دیگران را خسته می‌کرد. این همه «عرض کنم که» «با سپاس از برگزاری و …» دهها جمله معترضه و بی‌فایده دیگر  می شود حذف کرد. سخن را به ساختار و زیرساخت و… کشاندن با چنین نشست‌هایی سازگار نیست.

گفتم: « در حال حاضر، حضور کتابخانه‌ها در رسانه ملی و مطبوعات بسیار کمرنگ است. پیشنهاد مشخص بنده، رسانه ای کردن کتابخانه‌هاست؛ باید برای حضور رسانه ای کتابخانه‌ها در کشور فکری شود». (متن کامل خبر بر روی سایت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور)

این پیشنهاد را می‌شود در یک میزگرد با حضور سه یا چهار متخصص به شکل گسترده مورد بحث قرار داد و به خروجی مفیدی دست یافت.

امید است «نهاد» متولی این کار بشود. به سهم خود، حاضرم مشارکت کنم

پایان نوشت!

دکتر نقشینه زمزمه کرد که قهوه‌ای بنوشیم. میهمان ایشان. با این کار، قید شام را میزدیم. دیر شده بود؛ مایل بودم نشست را ترک کنم. و رفتیم برای صرف قهوه… (نامش را یادم نیست) هیهات که دکتر نقشینه دیگر مرا در هتل انقلاب به قهوه دعوت کند؛گمان نکنم بدانید چرا!

دکتر نقشینه و دکتر نوروزی

روز گذشته، در مراسم رونمایی از کتاب « فساد در رسانه‌ها » ترجمه دوست گرامی، آقای دکتر حبیب الله معظمی گودرزی شرکت کردم. این کتاب نوشته چهار نفر با تخصص‌های علوم ارتباطات، حقوق، فلسفه و فلسفه اخلاق تا جامعه شناسی و روان شناسی است به نام‌های ادوارد اچ اسپنس، آندرو الکساندرا، آرون کوئین و آن دان. مراسم در ساختمان انتشارات سروش برگزار می‌شد. وارد سالن که شدم، آقای دکتر گودرزی مشغول مصاحبه رادیویی بود که طولانی هم شد-  به گمانم، تا آغاز مراسم. به تدریج علاقمندان و به ویژه خبرنگاران بیشتری هم به جمع پیوستند و بسم الله… و سخنرانی مدیری که سخنی برای گفتن نداشت و از سقوط اخلاقیات در رسانه‌های غرب گفت و  از «مرداک»، همین.

آقای دکتر معظمی نیز با حضور در جایگاه به تفصیل به معرفی کتاب و بخش‌های آن پرداخت. توضیح‌ خوبی داد و مخاطب را با کلیات مضمون اثر آشنا می‌کرد.

گزیده‌ای از سخنان آقای دکتر معظمی درباره کتاب:

کتاب ‘ فساد در رسانه ها’ در  نه بخش تدوین شده است.

بخش اول با عنوان معرفی به موضوع لزوم اخلاق در رسانه ها می پردازد و محیط اخلاقی پایدار را ترسیم می کند؛
بخش دوم کتاب اخلاقیات اطلاعات به مثابه راهنمای رسانه ها است که در آن اخلاق نامه حرفه ای معرفی شده و به بیان رسانه های جدید و مسائل اخلاقی جدید می پردازد. در این بخش همچنین به موضوع عدالت نگاه ویژه ای شده و آن را به عنوان راهنمای رسانه ها قلمداده کرده اند

بخش سوم کتاب کسب و کار رسانه و کسب و کار بازار را مورد تحلیل و بررسی قرار داده و هنجارهای موجود در فضای رسانه را مورد ارزیابی قرار می دهد؛
بخش چهارم کتاب (حرفه ای گرایی در رفتار و هویت) گفت: برخی از اخلاقیاتی که روزنامه نگاران در عرصه کار رسانه ای خود باید به آن پایبند باشند در این بخش مورد بحث قرار گرفته است؛
بخش پنجم  کتاب به سرح تعارض در نقش های رسانه و معرفی  نقش های عام اولیه روزنامه نگاری، تبلیغات و روابط عمومی؛

بخش هفتم با عنوان تحلیل دو جنبه دست کاری عکس و فسادهای موجود در رسانه های تصویری؛

در بخش هشتم خواننده کتاب با ترویج، تدوین و تنظیم ضوابط اخلاقی در رسانه ها آشنا می شود؛

در بخش پایانی (نهم) کتاب نیز برتری اخلاقی و الگوهای نقش در رسانه مورد بررسی و قرار می گیرد؛

محتوای این کتاب بحثی عمیق در زمینه فلسفه اخلاق دارد. این کارکرد چون در همان نقش رسانه که تامین اطلاعات به شیوه درست و منصفانه و صادقانه قرار می گیرد، تعریف می شود، بنابراین رسانه یا هر کنشگر در رسانه که به آن عمل نکند یا خلاف آن عمل کند،ایجاد فساد کرده است.

دامنه فساد از خبر و گزارش و اطلاعات جعلی و دروغ تا تولید اطلاعات با مقاصد شخصی و یا سانسور اطلاعات را دربر می گیرد که ممکن است به دلیل منافع سازمانی یا شخصی و خواست صاحبان قدرت سیاسی و ثروت بروز کند.

از ویژگی های کتاب، اتکا به مباحث فلسفی، فلسفه اخلاق، جامعه شناسی و علوم ارتباطات همچنین استفاده از نومنه‌های عینی و شواهد واقعی و رویدادهای فسادانگیر در عرصه رسانه در جهان طی یکی و دو دهه اخیر باضافه معرفی الگوهای روزنامه نگاران با شهامت جهان است
هدف از ترجمه این کتاب: تلنگری به بروز فساد در برخی رسانه های داخلی است.

خبرنگار خبرگزاری مهر، محتوای سخنرانی من را در پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران اینگونه منعکس کرده است. البته اگر نظر من را بخواهید باید عرض کنم، از خبرنگار چابک و فعال این خبرگزاری باید سپاسگزار باشیم، اما این خبر خیلی سریع و با عجله تنظیم شده و به ویژه تیتر اصلی آن محتوای سخنرانی را منعکس نمی‌کند.

■ این هم اسلایدهای این سخنرانی (PDF)

_____________________________________________

پیوند به منبع خبر (خبرگزاری مهر)

بازنشر در  روزنامه دنیای اقتصاد

پیوند به گزارش دیگر خبرگزاری ایسنا

سه شنبه, ۱۳ آبان ۱۳۹۳ ساعت ۱۰:۴۵

محمود بابایی در گفت‌وگو با شفقنا رسانه مطرح کرد

عکس ها: شایان محرابی

شفقنا رسانه- زهرا رستگار: بسیاری از افراد معتقدند می‎توانند اطلاعات مورد نیاز خود را از طریق فضای مجازی کسب کنند. حتی در بین آنها نظراتی مبنی بر آنکه هر چه بخواهم از اینترنت پیدا خواهم کرد، نیز وجود دارد. اما آیا به راستی گردش اطلاعات در اینترنت آزاد است و هر فردی درباره‌ی هر چه بخواهد، می‎تواند اطلاعاتی کسب کند یا خیر؟ در مقابل این گروه، افرادی هستند که این پیش‌فرض را نادرست می‌دانند و معتقدند گردش اطلاعات در اینترنت و فضای مجازی پیچیده است و دسترسی به همه‌ی اطلاعات ممکن نیست. محمود بابایی، معاون پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری و اطلاعات ایران(ایران داک) در گفت‌وگویش باشفقنا رسانه این پیش‌فرض ها را بررسی می‌کند و معتقد است پاسخ این سوال یک دسته‎بندی دارد و تنها با یک آری یا خیر نمی‎توان به چنین سوالی پاسخ داد. آنچه در ادامه می خوانید به بررسی گردش آزاد اطلاعات در فضای سایبر و شبکه‌های اجتماعی می‌پردازد.

آیا جریان اطلاعات در شبکه‎های اجتماعی و فضای سایبر به شکل آزاد وجود دارد؟

پاسخ «آری» یا «خیر» نمی‌توان به این پرسش داد. بیشتر از زاویه‌ی سیاسی به این موضوع پرداخته شده است. یعنی کسانی که اطلاعات را تولید می‎کنند و آن را در رسانه‎ها به گردش در می‌‎آورند و منتشر می‎کنند، هدف‌شان تأثیر بر ذهن مخاطب و تغییر نگرش اوست. در فضای سایبر که می‌تواند همه‌ی کارکردهای رسانه‌ای را داشته باشد، نیز همین فعالیت، می‌تواند با ساز و کارهای خاص خود وجود داشته باشد. در این‌جا شما انتخاب نمی‌کنید، بلکه به دلیل ویژگی‌های فضای سایبر، در معرض اطلاعاتی قرار می‌گیرید که مورد درخواست و مطلوب شما نیست. اما در جریان تعامل با شبکه، ناخواسته در معرض آن قرار می‌گیرید و چه بسا به واکنش شما هم بینجامد. در چنین وضعی، هنگامی می‌توان سخن از جریان آزاد اطلاعات به میان آورد که فرصت‌های برابری برای دسترسی، نقد، پذیرش، یا رد این اطلاعات وجود داشته باشد. واقعیت این است که جریان پروپاگاندای حاکم بر فضای سایبر از شیوه‌های نوین و پیچیده‌ای بهره‌ می‌برد که موضوع «داشتن فرصت برابر برای تعامل» به عنوان شاخصی برای «جریان آزاد اطلاعات» دست نیافتنی می‌نماید. از سوی دیگر، اگر جریان انتشار اطلاعات در فضای سایبر را در چهارچوب پروپاگاندا تحلیل کنیم، اساساً بنا نیست چنین فرصتی برای مخاطب فراهم شود. پروپاگاندا، آمرانه و یک سویه است. این گونه اطلاعات، همانند گذشته، به شکل مستقیم و زمخت به سمت کاربران فرستاده نمی‌شود، بلکه همان‌گونه که گفتم پیچیده و متفاوت عمل می‌شود.

فارغ از نگاه سیاسی اشاره شده، نکته‌ی دیگر که در همین چهارچوب قابل گفتن است؛ فرصت‌های تولید و تبادل اطلاعات در مقیاس وسیع و به وسعت همه‌ی جهان است. این در تاریخ بشر بی‌سابقه است. همه‌ی مردم می‌توانند مطالبشان را به شکل‌ها و گونه‌های متنوع منتشر کنند؛ بازخورد دریافت کنند؛ واکنش دیگران را نسبت به آن بسنجند؛ در تولید محتوا به شکل گروهی مشارکت داشته باشند و سهمی در اطلاعاتی که فضای سایبر و شبکه‌های اجتماعی به گردش در آمده داشته باشند. آری، در کنار این فرصت، می‌‌توان به برخی محدودیت‌های فنی که از آن به «شکاف دیجیتالی» تعبیر می‌شود، اشاره کرد که کفه‌ی این فرصت را به سود «داراها» سنگین‌تر می‌کند.

منظور شما این است که نمی‌توان سوال را کلی پرسید، بلکه باید به جزییات گردش اطلاعات در این فضا پرداخت؟ اگر این طور است شما چه توضیحی در این‎باره دارید؟

بله دقیقا همین طور است. من مثالی برای شما می‎آورم. شما برای این که بازاریابی کنید، هزینه‌ی کلانی را متحمل می‌شوید، باید نیازسنجی کنید و بازارها و مصرف‌کنندگان هدف را خیلی دقیق شناسایی نمایید. این اطلاعات برای شما رایگان به دست نیامده است. اطلاعاتی است که آینده‌ی کسب و کار شما را ترسیم می‌کند. چگونه حاضر می‌شوید بسته‌ی اطلاعاتی مربوط به بازار کالا یا خدمات خود را به اشتراک با رقبا بگذارید؟ در حالی که هر جزیی از این اطلاعات با هزینه‌ی گزاف به دست آمده است. پس به عنوان نمونه، اطلاعات تجاری گران‌قیمت است و با عنوان گردش آزاد اطلاعات نمی‌توان چنین انتظاری را مطرح کرد، درست مانند اطلاعات امنیتی.

درباره‌ی گردش آزاد اطلاعات به موضوع دیگری نیز باید اشاره کنم و آن ساز و کارهای ارتباطات در فضای سایبر است. یعنی در گردش اطلاعات باید به مدیای آن نیز اشاره کنید. مثلا هنگامی که من با شما از طریق ایمیل در ارتباط هستم، آیا این تأثیری همانند تأثیر ویدیو کنفرانس و اسکایپ و سایر مدیاها دارد یا خیر؛ تاثیر آن بیشتر یا کم‎تر است؟ هنگامی که رسانه و ابزار آن متفاوت باشد، عمق ارتباط و میزان تاثیرگذاری ارتباطات نیز متفاوت می‎شود. دست‌یابی کاربران به اطلاعات در فضای سایبر تا حد زیادی تابع تناسب سازوکار ارتباطی آنان است و نه محدودیت و منع٫

آیا اساسا پیش‎فرض اولیه در سوال، اشتباه است؟ یعنی نمی‌توان گفت در فضای سایبر جریان آزاد اطلاعات وجود دارد یا خیر؟

پیش‎فرض شما اشتباه نیست، اما از نظر من ملاحظاتی درباره‌ی آن وجود دارد که بخشی از آن را در پاسخ به پرسش قبلی گفتم. به نظر من اطلاعات در جامعه‌ی اطلاعاتی یک کالاست و ارزش اقتصادی دارد. اطلاعات به عنوان کالا شناخته می‎شود، ارزش‎گذاری و مبادله می‎شود. وقتی چیزی ارزش اقتصادی دارد، برای به دست آوردن آن باید پول پرداخت کنید. پس اطلاعات، کالایی دارای ارزش اقتصادی است. اگر قصد دارید بدانید که در فلان نقطه‌ی دنیا چه نیازی وجود دارد که شما بتوانید کالایی متناسب با نیاز آنها تولید کنید، اول از شما پول خواهند خواست و سپس اطلاعات را ارایه خواهند داد.

از این رو، هنگامی که از جریان آزاد اطلاعات سخن می‎گویید؛ نمی‎توانید افرادی را نادیده بگیرید که سرمایه‌هایشان اطلاعات است. «ایران‎داک» اطلاعات پایان‌نامه‎های کشور را از دانشگاه‌ها دریافت می‌کند. این که اطلاعات اولیه که گران‌سنگ است به جای خود؛ در مراحل پس از فراهم‎آوری، با صرف هزینه‌ی سنگین، سازماندهی و پردازش شده و بر روی وب‌ سایت پژوهشگاه ایران‌داک منتشر می‌شود یا با مراجعه‌ی حضوری یا شیوه‌های دیگر درخواست، در اختیار کاربران قرار می‌گیرد. این پایان‌نامه‌ها از مرحله‌ی تولید محتوا در دانشگاه هزینه داشته است تا به ذخیره و انتشار آن در پایگاه اطلاعات پایان‌نامه‌ها برسد. ضمن این که ما برای انتشار این اطلاعات با دانشگاه‌ها تفاهم‌نامه امضا می‌کنیم. بخش از سرمایه‌ی ما همین اطلاعات است. یعنی انتظار رایگان بودن این اطلاعات، بدون تامین منابع هزینه، منطقی نیست.

نکته‌ی پایانی این که فضای سایبر، جایی نیست که همه چیز رایگان باشد. باید بین «جریان آزاد اطلاعات» و «جریان رایگان اطلاعات» فرق گذاشت. گردش آزاد اطلاعات، یعنی به دلایلی که فاقد وجاهت است، فرصت نشر اطلاعات را از دیگران سلب نکنیم. جریان آزاد اطلاعات، هیچ‌گاه هم معنی جریان رایگان اطلاعات نیست. علت آن را عرض کردم.

پس جریان آزاد اطلاعات به این معنی است که اگر شما هزینه‌ی یک بخش از اطلاعات را پرداختید؛ راه شما را به شکل دیگری نبندند. پاسخ به سوال پیش فرض‎های شما یک بلی و خیر یا مثبت و منفی نیست. یک توضیح کلی است و مانند این است که بگویید که آیا موجودی به نام پرنده خوب است یا خیر. این سوال پاسخی مثبت و منفی ندارد.

بنابراین شما معتقدید که گردش اطلاعات در دنیا با جنبه‌ی اقتصادی آن پیوند دارد؟

به نظر من وجه اقتصادی یکی از این ملاحظات است. وقتی از موانع گردش آزاد اطلاعات سخن به میان می‌آید، انگشت اتهام به سوی دولت‌ها نشانه می‌رود. اگر چه جریان آزاد اطلاعات می‌تواند برخی تهدیدها را متوجه دولتها کند اما نمی‌توان از نقش این پدیده در شفاف‌سازی، نظارت همگانی، جلوگیری از فساد و مشارکت مردمی غفلت کرد. در عین حال، می‎توانم به چند ملاحظه‌ی دیگر نیز اشاره کنیم. وجه سیاسی، اقتصادی، امنیتی، مصلحت‎جویانه و حفظ مزیت رقابتی از دیگر ملاحظات آن است. یک سری اطلاعات رایگان وجود دارد. الزاما اطلاعات رایگان اطلاعات بی‎ارزشی نیستند. یک‎سری اطلاعات به دلیل اقتصادی آزاد نیستند. به اطلاعاتی که قیمت برای آن پیش بینی نشده است، اطلاعات آزاد می‎گوییم. برخی از اقلام اطلاعاتی نیز هنگامی که هزینه‌ی اطلاعات را پرداخت کردید، برای شما قابل دسترسی است. سطح دیگری از تقسیم‎بندی اطلاعات، امنیتی است که مربوط به امنیت فرد، حریم خصوصی سازمان‎های مختلف دولتی و شرکت‎ها، اسناد مربوط به امنیت جهانی؛ مانند تروریسم و ویروس‎هایی که منتشر می‎شود، اطلاعاتی درباره‌ی جنگ منطقه‏ای و اطلاعات مربوط به امنیت ملی است. این اطلاعات آزاد نیست و قرار هم نیست که آزاد باشد.

اگر اطلاعاتی مربوط به امنیت ملی است؛ قرار نیست بدانیم چه سلاحی را صادر یا چه سلاحی وارد می‎کنیم. آشکار است هیچ کشوری در دنیا وجود ندارد که این اطلاعات را برای شهروندان خود منتشر کند، چه برسد به ایجاد دسترسی به آن، در فضای سایبر!

نوع دیگری از اطلاعات به شکل مصلحت‎جویانه و برای حفاظت از کاربر، از گردونه‌ی گردش اطلاعاتی ما حذف می‎شود. به فرض شما خواهر بزرگ خانواده هستید و تصور می‎کنید، خواهر کوچکتر شما نباید صحنه‌ی اعدام یک فرد با طناب‎دار، صحنه‌های دلخراش تصادف، خشونت، برهنگی و مانند آن‌ها را ببیند. این شگرد، نه امروز و برای فضای وب، بلکه در رسانه‌های سنتی هم به کار گرفته شده و می‌شود. مانند رتبه‌بندی سنی فیلم‌ها، کتاب‌ها و برنامه‌های تلویزیونی.

یکی دیگر اطلاعاتی است که حفاظت از آن‌ها برای سازمان یا حفظ مزیت رقابتی سازمان ضروری است. حوزه‌ی شغلی و کسب و کار باز می‎گردد. اطلاعات مربوط به موقعیت کاری سازمان و شگردهای آن، بسیار با ارزش هستند که تا کهنه یا افشا نشده‌اند، هیچ گاه منتشر نمی‌شوند. شما به عنوان یک سازمان یا شرکت، از فرصت و ویژگی خاصی که برخوردار هستید و رقبا آن را ندارند، چشم‌پوشی نمی‌کنید.

اگر سوال اول را درباره‌ی شبکه‎های اجتماعی مطرح کنیم، باز هم به همین پاسخ می‌رسیم؟

در کلیت آن شاید نتوان پاسخی متفاوت یافت. الگوی جریان آزاد اطلاعات می‌تواند متفاوت باشد. چون نظریه‌پردازی در این زمینه از خاستگاه‌های فکری گوناگونی بوده است. یونسکو به عنوان سازمان جهانی، فعالیت چشمگیری در این زمینه داشته است.

شبکه‎های اجتماعی به شکل موضوعی، تخصصی و عمومی هستند. این شبکه‎ها بر محور پروفایل‎های افراد بنا می‎شوند. در گروه‎های مباحثه و وبلاگستان نقش پروفایل‌ها کم‌رنگ‎تر است. در شبکه‎های اجتماعی مانند فیس‎بوک و کلوب و مانند آن‌ها از ویژگی‌هایی مانند سن، جنس، تحصیلات و علایق و غیره از شما پرسیده می‎شود. وقتی در یک جمعی علایق شما به طور کامل مطرح می‎شود؛ آن هنگام شما مرتبط با افرادی خواهید شد که آنها نیز چنین علایقی دارند. یعنی شما در شبکه برای افراد شناخته شده هستید. وقتی شما پروفایل خود را کامل بسازید؛ امکان این که همشهریان، همکلاسی‌ها، همفکران، و سایر افراد را بیابید، فراهم می‌شود. می‎توانید با افرادی که علایق مشترک دارند نیز ارتباط برقرار کنید و با آنان تبادل اطلاعات داشته باشید. منطق گردش اطلاعات در این شبکه‌ها این چنین است. اما همواره خطوط قرمزی ترسیم می‌شوند که برای کاربران دردسر ساز است و جریان آزاد اطلاعات را مختل می‌کند.

جریان آزاد اطلاعات در شبکه‎های اجتماعی تابع قواعد از پیش تعیین شده در سایت‌های شبکه اجتماعی است. این قواعد، گاهی تحت کنترل کاربران است و آن‌ها هستند که محدودیت‌های دسترسی را تعریف می‌کنند. از این رو، تبادل اطلاعات، ارتباط مستقیمی با فضای تنفس کنشگران دارد. در این فضا، کنشگران در چارچوب گفتمان خاصی به تبادل نظر و اطلاعات می‌پردازند.

از سخن شما چنین استنباط می‌شود که فضای مجازی یک‎سری زیر مجموعه‎ها دارد. یعنی فضای کلی یک قاعده‌ی کلی دارد و هر کدام از این زیرمجموعه‎های فضای کلی نیز یک سری قوانین و محدودیت‎ها دارند.

بله، درست است. در فضای سایبر به طور کلی، شبکه‌ی اجتماعی، وبلاگستان، سایت‎های خبری، فضاهای چت و گروه‎های مباحثه‌ای وجود دارند که در آنها اشتراک‌گذاری و تبادل اطلاعات انجام می‎شود. جمع همه‌ی این‌هاست که پدیده‌ای به نام فضای سایبر را به وجود می‌آورد. البته این، به معنای تعریف فضای سایبر نیست. در بخشی از این فضا، با نام وبلاگستان، اگر به قوانین و محدودیت‎های سایت احترامی گذاشته نشود، باعث حذف شدن آن وبلاگ می‎شود. در شبکه‌های اجتماعی نیز رفتار شما ثبت می‌شود، رفتار شما نقش تعیین کننده‌ای در تبدیل شما به عنوان نقطه‌ی ثقل یا کاربری مهجور دارد. در چنین فضایی، جریان آزاد اطلاعات به شکل مداوم تبصره پیدا می‎کند. محدودیت‌هایی به موجب قوانین وضع می‌شود که جای ویژه‌ی خود را دارد.

در صحبت‎های خود اشاره کردید که در شبکه‎های اجتماعی پروفایلی از ویژگی‎های فردی، تحصیلی و مشخصات کامل علایق و سایرمشخصات فردی ساخته می‎شود. سپس افراد و کاربران با آن ویژگی‎ها به شبکه‎های اجتماعی می‎آیند. اغلب به نظر می‌رسد جامعه‌ی مخاطب هر فرد جامعه‌ی کوچکی است که ویژگی‎های جوامع ارگانیکی را بازتولید می‌کند: تلاش افراد برای همرنگ شدن، نوع نظارت و سایر موارد؛ آیا به نظر شما می‌توانیم چنین شباهتی را قایل شویم؟

یک سری الگوهای رفتاری برای کنشگری و فعالیت در سایت‌های شبکه اجتماعی وجود دارد. من ضرورتی به تلاش برای این که الگویی را با مساله‌ی زیست محیطی یا زیست‎شناسی مرتبط یا تشبیه کنیم، نمی‌بینم. اصل را بر این قرار دهیم که از زمان حضور بشر روی زمین شبکه‎های اجتماعی وجود داشته است. ابتدایی‎ترین شکل آن شبکه‌ی خانواده است. افراد در آن شبکه نقش‎ها و کارکردهایی دارند. کارکرد شبکه‌های اجتماعی فضای سایبر، هماهنگی زیادی با شبکه‌های زندگی واقعی دارد. اگر فرض را بر این بگذاریم که از هویت مستعار یا ویژگی‌های ساختگی در شبکه‌های اجتماعی استفاده نمی‌شود، درک این هماهنگی آسان‌تر خواهد شد. کاربر در شبکه‌های اجتماعی افزون بر هویت مستقل خود، یک هویت شبکه‌ای پیدا می‌کند که به جایگاه و وزن او در شبکه وابسته است. اگر به شبکه‎های اجتماعی نگاه کنید، یک سری گره‎ها یا نودهایی دارای انبوهی از پیوند هستند. این پیوندها، کاربران دیگر‌ هستند. نقاط ثقل در شبکه به همین شکل پدید می‌آیند و تأثیرگذار می‌شوند. هویت‌های واقعی کاربران می‌تواند در فزونی وزن ارتباطی گره‌ها در شبکه‌های اجتماعی فضای سایبر موثر باشد.

پس می‌بینید سایت‌های شبکه‌‌ی اجتماعی فضای سایبر، به خودی خود فقط زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری را فراهم می‌نمایند. کاربران هستند که اطلاعات را تولید و منتشر می‌کنند. فارغ از این گمانه‌زنی که برخی از شبکه‌های اجتماعی، به شکل معناداری، چه آشکار و چه پنهان، جهت‌گیری خاص خود را دارند.

با توجه به همین شباهت‎ها اغلب فضای این شبکه‌ها سطحی به نظر می‌رسد و کمتر بحث جدی مطرح می‌شود. اصولا آیا می‌توانیم در این شبکه‌ها انتظار بحث‎های جدی داشته باشیم یا همان‌طور که برخی معتقدند، شرایط فعالیت در شبکه‌های اجتماعی بالذات سطحی همراه است؛ می‌تواند مقدمه‌ای برای طرح بحث‎های جدی باشد؟

گردش مناسب و سالم اطلاعات خیلی بهتر از گردش پر حجم اطلاعات است. به این معنا که جعل، خرافه، دروغ و توهین از چرخه‌ی آزاد اطلاعات حذف شود. سالم‎سازی یک هدف در جریان آزاد اطلاعات است که رکن اصلی آن کاربران فضای سایبر هستند. سالم‎سازی به معنای اخلاقی کردن است. یعنی ممنوعیت دروغ، اتهام، افشای اسرار خصوصی، فریب، سرقت به هر شکل، و… .

این گمان که فضای اجتماعی جای شوخی است و نباید آن را چندان جدی گرفت، نگرش واقعی و درستی نیست. فقط به یک نمونه اشاره کنم که در ماجرای گرفتار شدن سربازان ایرانی در چنگ تروریست‌ها، کمپینی پر سروصدا راه‎اندازی شد که اگر به آثار ملی و اخلاقی آن بپردازیم، خواهیم دید که کارزاری بسیار موثر علیه تروریسم وابسته بود. هنگامی که شما بتوانید یک میلیون نفر را بسیج کنید و از آنها برای اقدامی امضا بگیرید، آن هم با هویت واقعی، کاری کم اهمیت نیست. تعداد کامنت‎هایی که در ذیل یک خبر درج می‎شود و منجر به حذف یا اصلاح یک خبر می‎شود، نتیجه‌ی همین کنشگری‌های و ایجاد کمپین در فضای سایبر است. فضای سایبر ادامه‌ی فضای زیستی است و جزء جدایی‎ناپذیر فضای زندگی ماست. پس چگونه می‎توانیم سخن از چیزی بگوییم که به تعبیر شما سطحی است و عمقی ندارد؟

کم نیستند کمپین‎هایی که در فضای فیزیکی شکل می‎گیرند، اما سرنخ آن‌ها در فضای سایبر و شبکه‎های اجتماعی است. تداوم گفتمان‎های فضای فیزیکی را در فضای سایبر می‎توانید ببینید. اگر منظور شما اشاره به مصادیقی از سطحی بودن و ابتذال در فضای سایبر باشد، من می‌توانم همین وضعیت را در فضای فیزیکی زندگی برای شما شاهد بیاورم.

سخن پایانی؟

در گردش اطلاعات باید نقش کابران را فراتر از  آنچه در رسانه‌های سنتی فرض می‌شد، نگریست. مخاطب در فضای سایبر، از جمله شبکه‌های اجتماعی، هدف نیستند تا هدف گلوله‌ی اطلاعات قرار گیرند. آنان نقش فعالی در تولید محتوا و گردش اطلاعات دارند. مخاطب، یا به تعبیر بهتر، کاربر فعال است و آگاه شده است. او ابزارهای فعال بودن را در اختیار دارد. به عنوان کنش‎گر در فضای شبکه‎های اجتماعی نقش ایفا می‎کند و برای خود حقی قایل می‎شود. حتی با اهرم‌هایی که در دست دارند می‎توانند، ساختارها را نیز تغییر دهند تا گردش اطلاعات به شکل مطلوب آنان انجام گیرد. آنان در پی‌ریزی و استقرار قواعد فعالیت در شبکه‌های اجتماعی سهم اساسی را برای خود قایل هستند که اهرم فشار بسیار خوبی برای محدودیت‌های آمرانه‌ی آشکار یا پنهان است. این اهمیت و کانون قرار گرفتن کاربران را باید به درستی دریابیم.

انتهای پیام

منبع: پایگاه خبری شفقنا

باز نشر در: روزنامه مردم سالاری